Խճողուած օրերէս մէկն էր: Յաջորդ օրը քննութիւն պիտի յանձնէի: Աջ ու ձախ գնումներ ընելով ծախսեցի վերցուցած ամբողջ գումարս: Գրպանս կը մնար 50 սուրիական լիրա: Երբ ձեռքս գրպանս տարի տայճեսթիւ մը գնելու համար, անդրադարձայ, որ արդէն ճաշելու կ’երթամ՝ պէտք չկար ուրիշ բան ուտելու։
Ճաշեցի, մրափեցի (մրափելու սովորութիւն չունիմ, բայց օր մը առաջ բաւարար չէի քնացած), արթնցայ եւ սկսայ վերաքաղս։
Ուշ գիշերին, երբ այլեւս գիտելիքները կողմէ մը կը մտնեն, ուրիշէ մը կ’ելլեն, արթուն մնալը ոչ միայն աւելորդ է, այլեւ՝ վնասակար։
Քնացայ՝ առտու կանուխ արթննալու համար։
Արթնցայ եւ արթնցուցի։ Քոյրս ալ պրովէի քննութիւն մը պիտի յանձնէր։
Ժամը 9:00-ին քննութիւնս պիտի սկսէր, բայց համալսարանին հեռաւորութիւնը նկատի առնելով՝ քառասուն վայրկեան առաջ պէտք էր ճամբայ ելլէի։
Չեմ գիտեր, բոլո՞ր ուսանողները, թէ միայն մենք՝ համալսարանականներս մինչեւ վերջին վայրկեան վերաքաղ ընելու սովորութիւն ունինք՝ բոլոր գրուածները պատճենահանելու մեր մտոի պաստառին վրայ ու նախքան անոնց շոգիանալը՝ արտաբերելու քննութեան թուղթին վրայ։
8:20-ին կ’իջնեմ տունէն, ծնողքս կէս ժամ առաջ արդէն իջած է քրոջս հասցնելու համար։ Ճեպընթաց քայլերով կը յառաջանամ, գիրքը ձեռքս՝ վերաքաղ ընելով։ Կը մտմտամ.
-Մատիտս առի՞ մը…
Ձեռքս գրպանս կը նետեմ, առած եմ։
Շարքը կ’ուզեմ շարունակել։ Կը սկսիմ ստուգել ամէն ինչ։ Բջիջայինս, զինուորական տետրակս, դրամապանակս…
Դրամապանակս…
Պարունակութիւնը չէի նորոգած…
Կը բանամ…
Չեմ սխալած…
50 սուրիական միայն… համալսարան երթալու փոխարժէքը։ Երթալ առա՞նց վերադառնալու…։
Ճամբուն կիսուն եմ արդէն, վերադարձը անկարելի է, կ’ուշանամ։
Ճարահատ՝ ճամբաս կը շարունակեմ, այլեւս վերաքաղի մասին չեմ մտածեր, արժանապատուութիւնս պէտք է փրկել։
Ելլելը կ’ելլենք, սակայն ինչպէ՞ս վերադառնալ…
Արդեօ՞ք մէկէ մը փոխ առնեմ, բայց մտերիմ մը կա՞յ։ Ո՛չ, մինակ եմ այս դաշտին մէջ ու պայքարը մինակս պիտի մղեմ։
Քալելո՞վ վերադառնալ։ Մարդ Աստուծոյ… մէկ ժամ պիտի տեւէ, եւ այս կիզիչ արեւուն տակ, ջուր-քրտինք թափած պիտի հասնիմ դեղարան, այնտեղ աւելի յոգնելով՝ յաջորդ քննութեան պատրաստուելու համար ո՛չ ուժ, ոչ ալ ժամանակ պիտի ունենամ։
Կայծակները մէկ անգամէն կը շանթահարեն, կը ճեղքեն ամպերը, կը լուսաւորեն երկինքն ու երկիրը։
Իսկոյն կայծակի արագութեամբ յուշ մը լուսաւորեց միտքս։
Ամիս մը առաջ, երբ ես եւ դասընկերուհիս կը վերադառնայինք համալսարանէն, հանրակառք բարձրացանք ու իրեն փոխարէն ես վճարեցի փոխադրավարձը։ Երկինք ու երկիր իրար խառնեց դրամը տալու համար, բայց ես երկինքը իր, երկիրը իր տեղը դարձուցի, վրաս նետած դրամն ալ՝ իրեն։
Մինչդեռ ինք միջին լուծում մը գտաւ։ Այդ օրերուն նոր հրապարակ իջած էր մետաղեայ 50 սուրիական լիրան, եւ ոչ բոլորը ունէին անկէ: Դասընկերուհիս դրամապանակի մութ անկիւնէն գուրգուրանքով պահած հատ մը հանելով ըսաւ. «Եթէ պիտի չառնես, գոնէ ասի առ ինձմէ քեզի որպէս յիշատակ»։ Ժպտեցայ, չէի կրնար մերժել, անոր արժէքը իր գինին մէջ չէր, այլ ընտիր ըլլալուն: Առնելով դրամապանակիս մութ մէկ անկիւնը տեղադրեցի մետաղեայ դրամը։
Ահա՛, այդ անկիւնի փականքն է, որ հիմա վար կը քաշեմ ու դուրս կը հանեմ մետաղեայ 50 սուրիական լիրան՝ վերադարձի գումարս։
Բայց այդ մէկը յիշատակ է, իրաւունք ունի՞մ ծախսելու։
Մտահոգուելու առիթ չունէի այլեւս, արժանապատուութիւնս փրկած էի, բայց խիղճս հանգիստ չէր։
Որոշած էի ծախսել։
Ցնցումներէ ետք լուծումները կրկնակի ուրախութիւն կ’առթեն մարդ արարածին։ Այդպէս ալ եղաւ, աւելի բարձր տրամադրութեամբ յանձնեցի քննութիւնս, որ իմ ակնկալածէն աւելի դիւրին էր։ Դուրս ելայ սրահէն, ապա նաեւ համալսարանի շէնքէն ու շարունակեցի քալել։ Պահ մը կանգ առնելէս ետք հանրակառք մը երեւցաւ, բարձրացայ ու նստայ վարորդին ետեւը։ Վերջին հրաժեշտս տուի մետաղեայ դրամի իւրաքանչիւր հիւլէին ու քաղցր ժպիտով մը ձեռքս երկարեցի ու վարորդին յանձնեցի զայն։ Մարդը շուարած ենթադրեց, թէ ծաղրի առարկայ կը դարձնեմ զինք (սուրիական 50 լիրան նախկին 1 լիրային կը նմանի), բայց զայն զննելէ ետք չար ժպիտ մը գծուեցաւ դէմքին։
– Կը հաւատա՞ս, առաջին անգամն է, որ ձեռքս կ’անցնի այս դրամատեսակը,- ըսաւ վարորդը կիսով մը դէպի ինծի շրջելով։
– Եթէ հետս ուրիշը ըլլար, վստահ որ ասիկա քեզի չէի տար,- մրթմրթացի։
Ուրախ էի։ Ուրախ էր։ Յաջորդ օրը պատահածը դասընկերուհիիս պատմեցի, երրորդ ուրախացողը ինք եղաւ։
Վերջինս, անկասկած, ամէնէն ուրախն էր, քանի որ իր տուածը նպատակի մը ծառայած էր։
Մէկ քարով երեք թռչուն…
Յիշատա՞կ…
Յիշատակները վառ կը մնան հոգիներուն մէջ։ Յիշատակները ապրումներ են, օրեր են, պահեր են…։
Յիշատակը ոգի է, ոչ թէ տարր։
Քրիստ Խրոյեան