28 Նոյեմբերին «Վանայ Ձայն» ձայնասփիւռի կայանը ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ Բենիամին Պչաքճեանի հետ կատարեց «Արցախի անձնատուական համաձայնագիրը եւ մենք» նիւթով հարցազրոյց մը, զոր վարեց կայանի տնօրէն Վիգէն Աւագեան: Հարցազրոյցին ընթացքին հիմնականին մէջ լուսարձակի տակ առնուեցան արցախեան պատերազմն ու անոր ընթացքը, Ռուսիոյ, Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի միջեւ ստորագրուած յանձնուողական յայտարարութիւնն ու անոր ունեցած ծանր ազդեցութիւնը համայն հայութեան վրայ, անոր գործադրութեան ընթացքին ամէնօրեայ դրութեամբ ծագող նորութիւնները, քաղաքական այս վարչակարգով այս կացութենէն դուրս գալու անկարելիութիւնն ու ապագայի պատկերացումները:
Ստորագրուածը հրադադարի պայմանագիր է, համաձայնութիւն չէ. անիկա ստորագրուած է եռակողմանի` Ազրպէյճանի, Հայաստանի եւ Ռուսիոյ միջեւ: Ի տարբերութիւն մեր վերջին հրադադարի համաձայնագիրին, որ կնքուած էր 1994 թուականին, եւ որուն մասնակից էր նաեւ Արցախը` իբրեւ հակամարտող կողմ, այս պայմանագիրին մէջ Արցախը ամբողջովին բացակայ է: Այս պայմանագիրով յստակացուած են, որ տարբեր-տարբեր շրջաններէ հայկական զինուած ուժերը ե՛րբ պիտի քաշուին, եւ հիմնականին մէջ անոնք քաշուեցան 5+2 շրջաններէն` հարաւային կողմը Զանկելան, Ղուպաթլի, Ֆիզուլի, Ճեպրայիլ, արեւելեան շրջանէն Աղտամ, նաեւ երկու շրջաններ արեւմտեան կողմէն` Լաչինն ու Քարվաճառը: Այս ամբողջութիւնը կը կազմէ մօտաւորապէս 10 հազար քառակուսի քիլոմեթր. եթէ Արցախի Հանրապետութիւնը կը կազմէր շուրջ 12 հազար քառակուսի քիլոմեթր, այս պայմանագիրով 10 հազարը զիջած ենք արդէն: Այս տարածքը Արցախի անվտանգութեան համար ունի ռազմավարական մեծ կարեւորութիւն, նաեւ պարէնի արտադրութեան առումով շատ հարուստ շրջան է, հոն կան ջրային պաշարներու հիմնական ակունքները, մանաւանդ Քարվաճառի եւ Լաչինի շրջանները` գետերու առատութեան իմաստով եւս, ինչպէս նաեւ` հումքի առումով: Այս ամբողջ շրջանը այսօր պարպուած կամ պարպուելու ընթացքի մէջ է: Այս կարճ ժամանակամիջոցին մենք թերեւս չկարենանք ամբողջութեամբ անդրադառնալ այն մեծ կորուստին, զոր ունեցանք, սակայն տասնամեակներ շարունակ այս կորուստին հետեւանքները մեծապէս պիտի զգանք, պիտի գիտակցինք` ի՛նչ կորսնցուցինք եւ մտածենք, թէ ինչպէ՛ս կարելի է վերականգնել, գէթ` մասամբ:

«Վ. Ձ.».- Անցնող 26 տարիներուն այս 7 շրջանները բանակցութեան նիւթ էին, բայց այսօր բոլորը անակնկալի եկան, որ այս տարողութեամբ եղած է յանձնումը, որովհետեւ մարդիկ արդարօրէն հարց կու տան, որ այս 7-ին մասին լսած էինք, հապա՞ միւսները` Մարտունիէն, Մարտակերտէն եւ Ասկերանէն գիւղեր:
Բ. Պ.- Նախ պէտք է ըսել, որ բանակցութիւններուն ընթացքին ճիշդ է, որ խօսուած է հինգ շրջաններու վերադարձին, առաւել` խօսուած է նաեւ երկու այլ շրջաններ` Քարվաճառն ու Լաչինը վերադարձնելու մասին, սակայն այս բոլորին առնչութեամբ պարզապէս խօսակցութիւններ եղած են, համաձայնութիւն չէ կայացած: Այդ բանակցութիւններուն ընթացքին հայկական կողմը հետեւողական կերպով տարբեր նախագահներու օրով` սկսելով Լեւոն Տէր Պետրոսեանէն, ապա Ռոպերթ Քոչարեան եւ Սերժ Սարգսեան, շեշտած է կարեւորութիւնը` ճշդելու Արցախի ժողովուրդին ինքնորոշման իրաւունքը: Եթէ տարածքներ պիտի յանձնուին, կը նշանակէ, որ պէտք է արցախահայութեան ինքնորոշման իրաւունքը, անվտանգութիւնը, Հայաստանի հետ հաղորդակցութիւնը եւ այլ կէտեր ճշդուին: Նախկին բոլոր բանակցութիւններուն ընթացքին Ազրպէյճանն է, որ մերժած էր այդ հիմնական սկզբունքները, այդ պատճառով ալ համաձայնութեան կարելի չէր եղած հասնիլ, այսինքն` յստակ էր, որ բանակցութիւններուն ընթացքին, երբ փոխզիջման մասին կը խօսուէր, տարածքներ յանձնելու տրամադրութիւն կար, բայց` ոչ այս խայտառակ ձեւով, փոխարէնը` առանց որեւէ երաշխիքի եւ բազմաթիւ հարցերու յստակացման:
«Վ. Ձ.».- Այս խայտառակ համաձայնագիրին մէջ նաեւ կան բազմաթիւ անորոշութիւններ` կարգավիճակի, քարտէսներու բացակայութիւն, գերիներու, անհետ կորսուածներու թղթածրարին շուրջ անորոշութիւնը: Ըստ ձեզի, ինչո՞ւ այս ձեւով, հապճեպ եղաւ այս համաձայնագիրի ստորագրութիւնը, այս կէտերու անյստակութիւնը անլրջութեա՞ն, թէ՞ վրիպումի հետեւանք են:
Բ. Պ.- Եթէ հետեւինք 45 օրուան պատերազմի հոլովոյթին եւ առաջարկուած տարբեր պայմանագիրներուն, պիտի տեսնենք, թէ ամէն անգամ որ պայմանագիր մը մերժուած էր Հայաստանի իշխանութեան կողմէ, անոր յաջորդած է աւելի վատ պայմաններով պայմանագիր մը, եւ հասած ենք հոն, ուր ո՛չ միայն 10 հազար քառակուսի քիլոմեթր յանձնեցինք, այլ նաեւ Շուշին յանձնեցինք, Շուշին ոչ թէ գրաւուեցաւ, այլ յանձնուեցաւ: Այս բոլորը հետեւանք են այն վարչակազմին, որ առաջին օրէն իսկ անլրջութեամբ մօտեցաւ այս հարցին. այսօրուան պայմանագիրով յստակ չեն սահմանները, ճշդուած չէ գերիներու հարցը, հակառակ անոր որ հոն նշուած է, որ գերիներու, զոհուածներու մարմիններու փոխանակում տեղի պիտի ունենայ, ի՞նչ են այդ սահմանները, ուրկէ հայ զինուորները պիտի հեռանան, եւ ռուսական զօրքը պիտի տեղակայուի եւ այլն: Այս բոլորը պէտք էր յստակ դառնային, սակայն մենք տարածքները յանձնեցինք` մնացեալ կէտերուն վերաբերող առանց որեւէ յստակացումի: Այսօր նոյնիսկ անորոշութիւն կայ, դժբախտաբար, Հայաստանի սահմաններուն առնչութեամբ: Կը տիրէ ընդհանուր անորոշութիւն մը, ո՞վ է տարածքները յանձնողը, ո՞վ է սահմանները ճշդողը, ո՞վ պիտի հետապնդէ գերիներու եւ անհետ կորսուածներու հարցը, այս բոլոր հարցումներուն, ցաւ ի սիրտ, այսօր մենք պատասխան չունինք, որովհետեւ այսօրուան իշխանութիւնները այս բոլորին վերաբերող յստակ պատասխան չունին, նաեւ չեն յառաջացուցած յստակ յանձնախումբ մը` բանակայիններէ, մասնագէտներէ, պատմաբաններէ, քարտէսագէտներէ բաղկացած, որ այս ամէն ինչով զբաղի, ճշդէ, հետեւի: Չկայ նման բան: Չկայ յանձնախումբ մը, որ կը հետեւի գերիներու եւ անհետ կորսուածներու հարցերուն, անոնց ծնողները ամէնօրեայ դրութեամբ կը հաւաքուին կառավարութեան շէնքին առջեւ` իրենց զաւակներուն ճակատագիրի ճշդումը պահանջելով, նոյնիսկ վարչապետին հետ ալ հանդիպում ունեցան, սակայն` ի զուր, ապարդիւն, շօշափելի ոչինչ կայ: Իսկ այս պայմանագիրն ու այս բոլոր հարցերը պէտք է զուգահեռաբար ընթանային, այսինքն` տարածքներ կը յանձնուէին, դիմացը միւս կէտերը յստակ կ՛ըլլային, եւ կը սկսէր գործադրութիւնը, սակայն յանձնումը կատարուեցաւ, մնացեալ բոլոր գործընթացները յստակ չեն:

«Վ. Ձ.».- Այսքան յանձնուողական հրադադարի պայմանագիր ստորագրուեցաւ, որովհետեւ մենք կրեցինք զինուորական ծանր պարտութիւն. հիմա, որ հետզհետէ նոր տուեալներ, փաստեր կը բացայայտուին, ի՞նչ են, ձեր կարծիքով, այս պարտութեան պատճառները, որո՞նք են պատասխանատուները, յանցաւորները` բանա՞կը, հրամանատարական կա՞զմը, թէ՞ ղեկավարութիւնը:
Բ. Պ.- Բանակը քաղաքական որոշումներ կայացնող մարմին չէ, այլ քաղաքական ղեկավարութեան որոշումները գործադրողն է: Հետեւաբար այսօր ճիշդ չէ եղածին պատասխանատուութիւնը բեռցնել բանակին վրայ: Մենք գիտենք, որ պատերազմի հաւանականութիւնը անխուսափելի է մանաւանդ Հայաստանի պարագային, այսօր եւս անխուսափելի է, որովհետեւ պատերազմը չէ աւարտած, այնքան ատեն որ մեր դրացի թշնամիները ծրագիր ունին տիրանալու ո՛չ միայն Արցախին, այլ նաեւ` Զանգեզուրին, նոյնիսկ Երեւանի մասին խօսք կայ: Հետեւաբար Հայաստանի մէջ պատերազմը մնայուն կերպով օրակարգի վրայ եղած է եւ է մեր անկախութեան առաջին օրէն մինչեւ հիմա, ու նաեւ` ապագային: Այս կը նշանակէ, որ պետականօրէն պէտք է պատրաստ ըլլալ ամէն իմաստով` պարէնի, ռազմարդիւնաբերութեան, բանակի պատրաստուածութեան, ժողովրդային համակարգի, տնտեսութեան իմաստով եւ այլն: Եթէ քու պատրաստուածութիւնդ ու ներուժդ այն մակարդակի են, որ կարող ես թշնամիին հաւասարակշռութիւն պարտադրել, զսպել ու տարհամոզել զինք պատերազմ սանձազերծելու, այդ պարագային պատերազմ տեղի չ՛ունենար: Սակայն երբ թշնամին կը զգայ, որ այդ հաւասարակշռութիւնը որեւէ մարզի մէջ խախտած է, շատ դիւրութեամբ պատերազմի կը դիմէ, որպէսզի կարենայ իր նպատակները իրականացնել: Այդպէս ալ պատահեցաւ:

«Վ. Ձ.».- Եթէ պետական այրերը գիտէին, որ մենք պատրաստ չենք պատերազմի, ինչո՞ւ մտանք պատերազմի մէջ, այդ ալ` 44 օր, իսկ եթէ չէին գիտեր, այդ ալ աւելի մեծ յանցանք է:
Բ. Պ.- 2016-ին մենք ունեցանք քառօրեայ պատերազմը, որուն ատեն եւս խօսակցութիւններ շրջան ըրին այն մասին, որ մենք պատրաստ չէինք պատերազմին, սակայն գետնի վրայ մենք այնքան մեծ վնասներ կրցանք հասցնել թշնամիին, որ պատերազմի չորրորդ օրն իսկ Ազրպէյճանը Ռուսիայէն խնդրեց պատերազմի կասեցումը եւ հրադադարի կայացումը:
Սակայն վերջին 2,5 տարուան ընթացքին այսօրուան իշխանութիւնները ամէն ինչ ըրին, որպէսզի մենք հասնինք հոն, ուր որ ենք այսօր, այսինքն` պատերազմի ոչ պատրաստ վիճակի մէջ: Պատերազմական վտանգի տակ գտնուող երկրի մը հասարակութեան միակամութիւնը առաջնահերթ նախապայման է, սակայն Հայաստանի մէջ իշխանաւորները հասարակութիւնը տարանջատեցին` սեւ ու սպիտակի, հին ու նորի, յեղափոխականի ու հակայեղափոխականի բաժնելով, ինչ որ լիովին սխալ էր, մանաւանդ երբ ունիս մէկ հիմնական թշնամի, որ ո՛չ սեւ, ո՛չ ալ սպիտակ կը ճանչնայ: Երկրորդը մեր բարեկամներուն ու դաշնակիցներուն հետ քաղաքական յարաբերութիւններն են. նախորդ 2,5 տարուան ընթացքին այս իշխանութիւնները ամէն ինչ ի գործ դրին, որպէսզի յատկապէս մեր ռազմավարական դաշնակից Ռուսիոյ հետ մեր յարաբերութիւնները ամէնէն ցած մակարդակին հասցնենք, այս տարիներուն ամէն ձեւով սեպ խրուեցաւ այդ կապերուն մէջ` այն յաւակնութեամբ, որ ի վերջոյ Հայաստան անկախ պետութիւն է, մենք ունինք մեր ինքնուրոյնութիւնը, սակայն երբեք պէտք չէր փճացնէինք յարաբերութիւնները մեր ռազմավարական դաշնակիցին հետ, որ մեր ռազմամթերքին, մեր բանակին, տնտեսութեան զօրավիգ կանգնող երկիր է ու մեր սահմաններուն ապահովութեան երաշխաւորը: Երրորդ պարագան այն է, որ մենք ոչ մէկ ձեւով զարկ տուինք տնտեսութեան, տրուած բոլոր խոստումները, կատարուած յայտարարութիւնները մնացին խօսքի սահմաններուն մէջ, իսկ գետնի վրայ տնտեսութիւնը մնայուն կերպով հարուած ստացաւ:
«Վ. Ձ.».- Որքա՞ն արդարանալի են այն խօսակցութիւնները, որ այս բոլորը 2,5 տարուան հարց չեն, այլ 30 տարուան խնդիրներ են: Իշխանութենէն յաճախ կը լսենք, որ այս բոլորը այս 30 տարիներու բեռան հետեւանք են եւ ոչ` վերջին տարիներու:
Բ. Պ.- 30 տարուան բեռ մը կայ, նաեւ գալիքն ալ բեռ է: Մենք ասոր գիտակցութիւնը պիտի ունենանք, որովհետեւ մենք, ի վերջոյ, անկախ մեր փափաքէն, պատերազմական վիճակի մէջ գտնուող երկիր ենք, չենք շրջապատուած բարեկամ պետութիւններով, եթէ ասոր գիտակցութիւնը ունեցանք եւ կրցանք այդ հաւասարակշռութիւնը ստեղծել ու պահպանել, ո՛չ միայն ներքնապէս` իբրեւ պետութիւն, այլ նաեւ մեր դաշնակիցներով, այն ատեն կրնանք յաղթահարել շատ բան, իսկ եթէ չկրցանք այդ զսպիչ հաւասարակշռութիւնը ստեղծել, ապա ո՛չ միայն Արցախ չի մնար, այլ նաեւ Հայաստան: Նախորդ 2,5 տարուան ընթացքին հարուած տրուեցաւ մեր ազգային ինքնութեան, մեր ազգային հերոսներուն, բանակին, արտաքին երկիրներու հետ մեր յարաբերութիւններուն, փճացաւ ամէն ինչ, իսկ փոխարէնը ի՞նչ ստացանք, ի՞նչ ստեղծեցինք: Փաստօրէն, այս 45 օրուան պատերազմին ընթացքին ո՞վ մեզի օժանդակեց, արտասանուած անուշ խօսքերէն բացի` ոչ մէկ շօշափելի նեցուկ ստացանք, կարելի չէ մոռնալ, որ տարածաշրջանին մէջ մենք ունինք ռազմավարական դաշնակից, ունինք բարեկամ պետութիւններ, որոնց հետ մեր յարաբերութիւնները պէտք է մշակենք եւ զանոնք հասցնենք այնպիսի մակարդակի, որ այս նեղ օրերուն մենք հարցեր չունենանք:
«Վ. Ձ.».- Սակայն կը տեսնենք, որ ինքնաքննարկում ընելու փոխարէն` այսօր փորձ կը կատարուի պատասխանատուութիւնները բաժնելու, մէկզմէկու վրայ բեռցնելու, իսկ առաջին թիրախը բանակն է, որուն մասին շատ բան կը խօսուի: Որքա՞ն ճիշդ են այս բոլոր խօսակցութիւնները:
Բ. Պ.- Նիկոլ Փաշինեանը, դժբախտաբար, այն ապիկար ղեկավարն է, որ փոխանակ հարցերը քննարկելու, լուծելու, ծրագիրներ մշակելու եւ մարդոց հետ խորհրդակցելու` առանձինն որոշումներ կը կայացնէ: Առ այդ, եղածին պատասխանատուութիւնը ամբողջութեամբ անոր վրայ կ՛իյնայ:
Մենք` իբրեւ ընդդիմադիր կուսակցութիւն, պատերազմի առաջին օրէն պատրաստեցինք մեր ջոկատները, որոնք պատերազմի սկսելէն քանի մը ժամ ետք արդէն դիրքեր մեկնեցան, եւ 45 օրեր, ու անկէ ետք ալ մեր տղաքը հերթաբար գացին դիրքերը պաշտպանելու: Նոյն ձեւով` բազմաթիւ կամաւորներ, զօրակոչիկներ, որոնք չզլացան:
Այսօր վարչապետը կը փորձէ պատասխանատուութիւնը բաժնել, իսկ ինք չ՛ուզեր որեւէ յանցանք ստանձնել. այնպիսի անձ մըն է, որ փոխանակ անդրադառնայ եղածին, 2,5 տարուան ընթացքին իր գործած աւերին, տակաւին կը շարունակէ մնալ իր պաշտօնին վրայ:
Մենք ունինք մարտունակ բանակ, որուն մասին ոչ մէկ ժխտական արտայայտութիւն կարելի է ունենալ, բանակը իր դիրքերուն վրայ էր, մինչեւ վերջ կռուեցաւ, եւ եթէ որոշ շրջաններ մենք կրցանք պահել, այդ ալ բանակին եւ կամաւորներուն շնորհիւ էր, որովհետեւ անոնք դիրքերը չլքեցին: Եթէ պատահած են պարագաներ, երբ բանակայիններ դիրքերը ձգած ու հեռացած են, ուրեմն պէտք է պատճառները գիտնալ: Անկազմակերպուածութեան պատճառները պէտք է բացայայտել: Երբ վարչապետը կը յայտարարէ, որ թաղային ջոկատներ պէտք է կազմուին, 30 հոգինոց խումբեր պէտք է պատրաստուին, այն ատեն հարցումներ կը ծագին, որովհետեւ մենք 1990-ական թուականները չենք, երբ տակաւին հայկական բանակ գոյութիւն չունէր, այլ կային կամաւոր ջոկատներ: Այսօր մենք ունինք կազմաւորուած, հզօր բանակ, եւ եթէ պետութիւնը որոշում կայացուցած է, որ ասիկա «հայրենական պատերազմ է», ասիկա «Սարդարապատ է», ուրեմն ազգովին պիտի պատերազմինք, զօրակոչի պիտի ենթարկուի 18-55 տարեկան ոեւէ անձ եւ ուղղուի ճակատ, եւ ոչ թէ կոչերով, թաղային դրութեամբ վարչապետը պիտի հրաւիրէ, որ փոքր խումբեր կազմուին եւ արձանագրուին: Բազմաթիւ երիտասարդներ գացին ու զինուորագրուեցան, սակայն անոնց ըսուեցաւ, որ պէտք է սպասեն, խումբեր կազմուեցան, անոնք տարուեցան Գորիս կամ Կապան, բայց չանցան ճակատ: Ինչո՞ւ չուղարկուեցան ճակատ, ինչո՞ւ այդ քաղաքական որոշումը տրուեցաւ, ասիկա բանակին որոշումը չէր, ինչո՞ւ Փաշինեան ընդհանուր զօրակոչ չյայտարարեց, եւ մենք մեր ամբողջ ներուժով չպայքարեցանք: Գետնի վրայ անկազմակերպուածութիւն տիրեց, կար զէնք-զինամթերքի պակաս, ռազմավարական դաշնակիցին չդիմուեցաւ, որպէսզի անիկա հարկ եղած մատակարարումը ընէ, միայն 20-րդ օրէն ետք սկսանք դիմումներ կատարել: Այս բոլորին պատասխանատուութիւնը կը կրէ այսօրուան իշխանութիւնը, որ լրջօրէն չմտածեց այս մասին:
Ի միջի այլոց ըսեմ նաեւ, որ մենք` իբրեւ ընդդիմադիր կուսակցութիւն, հաւաքեցինք բոլոր ընդդիմադիր ուժերը` ըսելով, որ պատերազմը սկսած է, մեր ընդդիմադիր կեցուածքները մէկդի կը դնենք եւ մեր ամբողջ ներուժը` կուսակցական, քաղաքական, քաղաքացիական, կը տրամադրենք այս պետութեան եւ բանակին: Սակայն, հակառակ այս բոլորին, հակառակ վարչապետին հետ մեր հանդիպումներուն, որոնք չեն բացայայտուած, եւ որոնց ընթացքին բազմիցս իրեն ներկայացուած է կացութեան լրջութիւնը, գետնի վրայ արձանագրուող կորուստները, ու մեր լուծման պատկերացումները, ոչ մէկ բան փոխուեցաւ: Երբ «Յաղթելու ենք» արտայայտութեամբ կը դիմուէր հայութեան, մենք գիտէինք, թէ իրական ի՛նչ կը պատահի գետնի վրայ, ի՛նչ աւերներ կը գործուին, որովհետեւ մեր տղաքը հոն` գետնի վրայ էին: Ամբողջ 45 օր խաբեցին ժողովուրդը, որպէսզի անկէ ետք ալ այս ծանր հարուածը տան` ըսելով, որ այլ ելք չկար, բայց անշուշտ կար այլ ելք, կարելի էր աւելի նուազ վնասներով դուրս գալ, չզիջիլ Շուշին:

«ՎԱՆԱՅ ՁԱՅՆ».- Կրնա՞ք ըսել մեր ժողովուրդին, որ 9 նոյեմբերի համաձայնութեամբ ի՞նչ տուինք եւ ի՞նչ ստացանք մենք` իբրեւ պետութիւն, ժողովուրդ եւ հայրենիք:

ԲԵՆԻԱՄԻՆ ՊՉԱՔՃԵԱՆ.- Պիտի փորձեմ ընդհանուր ձեւով պատասխանել այս հարցումներուն, որովհետեւ ցարդ տակաւին կան բազում անյստակ մնացած հարցեր եւ ծալքեր:

«Վ. Ձ.».- Զինուորական գործողութիւններուն առնչուող երկու մեծ հարցականներ կան, մէկը Ճեպրայիլի ուղղութեամբ կատարուածը, երկրորդ` Շուշիի մէջ եղածը: Ի՞նչ պատահեցաւ, որ հարաւային կողմը այդքան մեծ պարտութիւն կրեցինք, իսկ Շուշիի մէջ պատահեցաւ այն, որ պէտք չէր պատահեր:

Բ. Պ.- Ես զինուորական մասնագէտ չեմ, ո՛չ ալ ստուգուած տեղեկութիւններ ունիմ, սակայն ինչ որ ճակատէն վերադարձածները ըսած են, եւ քաղաքական վերլուծումներ կատարուած են, հետեւեալը պատահած է. հարաւային ճակատի վրայ, որ շատ դժուար պաշտպանելի ճակատ է, մեր պաշտպանողական դիրքերը բաւական ամուր էին, սակայն երբ օդը պաշտպանուած չէ, եւ անօդաչու թռչող սարքերով ու օդանաւերով թշնամին շատ դիւրութեամբ կարելիութիւն ունի ռմբակոծելու մեր պաշտպանական գիծը, կարելի չէ դիմանալ եւ դիմակայել թշնամիին յարձակման: Ճեպրայիլի պարագային կ՛ըսուի, որ զինուորական որոշումով չեղաւ, ինչ որ եղաւ, որովհետեւ զինուորականները որոշած էին այլ կերպ դիմակայել այս կացութիւնը, սակայն քաղաքական ղեկավարութիւնը փոխանցեց որոշում, թէ պէտք է դիմակայել, ինչպէս որ է: Ասոր իբրեւ հետեւանք` ամբողջ գունդ մը` մօտաւորապէս հազար հոգի, իրենց սպայակոյտով ջարդուած են Ճեպրայիլի շրջանին մէջ: Շատ ծանր եւ վտանգաւոր տեղեկութիւն է, անձամբ կարելիութիւն չունիմ ստուգելու, բայց այսպիսի տեղեկութիւն կայ, որ Ճեպրայիլի ճակատը այդպէս քանդուեցաւ: Ճեպրայիլէն ետք ամբողջութեամբ տափաստան է, հարթ տարածութիւն է, մեզի կը մնար պաշտպանել Հատրութի բարձունքները, ինչ որ չկրցանք ընել, դժբախտաբար, նորէն զինուորական սխալ որոշումներու իբրեւ հետեւանք:

«Վ. Ձ.».- Այս ճակատին գծով տեղեկութիւններ շրջան ըրին այն մասին, որ օրուան Ազգային անվտանգութեան ծառայութեան պետ Արգիշտի Քեարամեանը հայկական անձագիր տուած է հայերէն խօսող 1400 ազերիի` դիւրացնելով Նախիջեւանի ճամբով անոնց մուտքը հարաւային ճակատ` կռնակէն հարուածելու հայկական ուժերը: Այս գծով տեղեկութիւններ ունի՞ք, ստո՞յգ է ըսուածը:
Բ. Պ.- Նման ստոյգ տեղեկութիւններ չունինք, բայց մէկ բան յստակ է, որ Հատրութի մէջ կռուողներ կը հաստատեն, որ հայկական տարազներով, հայերէն խօսող թշնամիներ մտած էին քաղաք: Ասիկա հաստատուած տեղեկութիւն է: Սակայն ինծի համար նաեւ հարցական է, որ պատերազմի ամէնէն թէժ օրերուն Ազգային անվտանգութեան ծառայութեան նորանշանակ պետ Արգիշտի Քեարամեանը յանկարծ պաշտօնազրկուեցաւ: Արդեօք ճի՞շդ են այն խօսակցութիւնները, թէ դաւաճանութիւն կատարուեցաւ, ինչո՞ւ պատասխանատուութեան չկանչուեցաւ, եթէ նման բան կայ, նաեւ Ա. Քեարամեանը իր պաշտօնազրկումէն ետք տակաւին պաշտօնական տարազով ի՞նչ կ՛ընէր Արցախի մէջ: Այս եւ բազմաթիւ հարցականներ կան, իսկ դաւաճանութեան մասին զրոյցները պէտք է փաստերու վրայ հիմնուած ըլլան, կարելի չէ անհիմն նման հաստատումներ կատարել: Եթէ զինուորները կամ ջոկատները, ինչպէս կ՛ըսուի, մերժեցին կռուիլ, ուրեմն անոնք իրենց խիստ պատիժը պէտք է ստանան` զինուորական դատական ատեանի համապատասխան:

«Վ. Ձ.».- Տակաւին կայ Շուշիի պարագան, ուր մինչեւ վերջին վայրկեանը դիմադրութիւն տեղի ունեցաւ: Ի՞նչ պատահեցաւ, որ յանկարծ Շուշին ինկաւ, երբ զինուորական բոլոր տուեալները ցոյց կու տային, որ բերդաքաղաք Շուշին այդքան ալ դիւրին ինկող շրջան մը չէ:
Բ. Պ.- Շուշին չինկաւ, Շուշին յանձնուեցաւ: Շուշին այնպիսի անառիկ դիրք ունի, որ անկարելի է գրաւել զայն, իսկ եթէ կրցած են փոքր խմբաւորումներ մուտք գործել քաղաք, մեր տղաքը զանոնք չէզոքացնելու գործընթացին մէջ էին: Բայց ես կ՛ուզեմ վերադառնալ այն պատկերին, որ համացանցով տարածուեցաւ, երբ Արցախի նախագահ Արայիկ Յարութիւնեան, Շուշիի անկումէն քանի մը օր առաջ այցելեց Ղազանչեցոց եկեղեցի, մոմ վառեց եւ հոնկէ յղած ուղերձով հաստատեց, որ իրենք Շուշին պիտի պաշտպանեն եւ այլն: Ես կը կարծեմ, թէ այդ մէկը դիտումնաւոր կերպով կատարուած արարք էր, որովհետեւ խորքին մէջ պայմանաւորուածութիւն կար, որ 9 նոյեմբերին` Ազրպէյճանի դրօշակի օրը Շուշին պէտք էր յանձնուէր ազերիներուն:
Ռուսիոյ նախագահ Վլատիմիր Փութին յայտարարեց, որ 20 հոկտեմբերին` Շուշիի անկումէն շատ առաջ, հրադադարի համար պայմանագիր ներկայացուած է, ուր ճշդուած է 7 շրջաններու յանձնումն ու ժամանակացոյցը, հոն կը խօսուի նաեւ գաղթականներու վերադարձի մասին, իսկ մեր կողմէ այդ պայմանագիրը մերժուեցաւ: Այս իրողութիւնը հարցականներու դուռ կը բանայ անպայման` ինչո՞ւ մերժուեցաւ այդ պայմանագիրը, ինչո՞ւ ամէն ձեւով փորձեցին Շուշին յանձնել, իսկ Ստեփանակերտէն ժողովուրդը ինչո՞ւ տարհանեցինք, Արայիկ Յարութիւնեանը Շուշիի անկումէն երկու օր առաջ ինչո՞ւ այցելեց Ստեփանակերտի պաշտպանողական դիրքերը եւ ոչ Շուշին պաշտպանող դիրքերը, երբ տակաւին մեր տղաքը հոն էին եւ իրենց պարտականութիւնը կը կատարէին: Ինչո՞ւ եղան այս բոլորը: Երբ ժողովուրդը ընտրած է վարչապետ մը, որ իւրաքանչիւր թիզ հողի պաշտպանութիւնը պիտի կատարէ` ո՛չ միայն Հայաստանի, այլ նաեւ Ղարաբաղի, անոնց անվտանգութեան երաշխաւորը ըլլայ, իսկ ինք ամբողջութեամբ հակառակը ըրաւ, Շուշին նկատեց տժգոյն եւ դժբախտ քաղաք մը, զոր չ՛արժեր պահել, ուրեմն ան գաղափար չունի մեր պատմութենէն, մեր անցեալէն, մեր մշակոյթէն, Շուշիի ռազմավարական արժէքէն եւ այն իրողութենէն, որ Շուշին գրաւողը նաեւ կը տիրանայ Արցախին® Հարցականները բազում են, իսկ մեր ժողովուրդը պէտք չէ միամտաբար հաւատայ, որ ասիկա մեր ճակատագիրն է, մենք պայքարեցանք, սակայն չյաջողեցանք: Իրականութիւնը այդ չէ, մենք կրնայինք յաջողիլ, մենք կրնայինք կանխել եղածը եւ հոս չհասնիլ, ինչպէս որ 30 տարի մենք յաջողութեամբ պսակած ենք մեր բոլոր նախաձեռնութիւնները, կրնայինք նաեւ այսօր ընել ատիկա, բայց, ցաւ ի սիրտ, այդպէս չեղաւ:

«Վ. Ձ.».- Հիմա արդէն հասած ենք հոն, ուր այսօր կը գտնուինք, իսկ ազգովին ելքեր փնտռելու կացութեան մէջ ենք. ընդդիմութիւնը 9 նոյեմբերէն ի վեր ցոյցերով եւ տարբեր միջոցներով իր ձայնը կը փորձէ լսելի դարձնել եւ տեսակէտները ներկայացնել: Ընկերային ցանցերուն վրայ յստակ է, որ ժողովուրդը շրջադարձ կատարած է եւ կը գիտակցի իշխանութեան գործած սխալին, սակայն ինչո՞ւ մենք գետնի վրայ համաժողովրդային տարողութեամբ այդ դժգոհութեան դրսեւորումը չենք տեսներ: Արդեօք ժողովուրդը կը վախնա՞յ ձայնը բարձրացնելու, թէ՞ ան տակաւին ցնցումի մէջ է, ի՞նչն է պատճառը, որ այս զայրոյթը չի վերածուիր քաղաքական մեքանիզմի, կազմակերպական աշխատանքի, որպէսզի առաջ անցնինք, շրջանցենք տագնապը:
Բ. Պ.- Ազգովին մեծ հարուած ստացած ենք, ժողովուրդը իսկական ցնցումի մէջ է: Իբրեւ Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւն` մենք կրցանք ամբողջ քաղաքական դաշտը, ընդդիմադիր ճակատը համախմբել մէկ գաղափարի շուրջ, որ այս իշխանութիւնները այլեւս պէտք է հեռանան: Վարչապետի հրաժարականին պահանջով հանդէս կու գան նաեւ մտաւորականներ, փաստաբաններ, դատաւորներ, մշակութային գործիչներ, Երեւանի պետական համալսարանը, Գիտութիւններու ազգային ակադեմիան, տարբեր անձնաւորութիւններ, որոնք 2018-ին զօրավիգ կանգնեցան, իրենք քուէարկեցին այս իշխանութեան: Այսօր անոնք ամենայն պարզութեամբ կը յայտարարեն, որ սխալած են, բայց հարցը այն է, թէ ամէն մարդ չ՛ընդունիր իր սխալը: Ժողովուրդին մէջ կայ հատուած մը, որ Նիկոլ Փաշինեանին զօրավիգ կանգնեցաւ այն հեռանկարով, թէ իր առօրեան պիտի բարեփոխուի, դէպի լաւ պիտի ընթանայ, պիտի ձերբազատի կաշառակերներէն, աւելի արդար ընկերութիւն մը պիտի հիմնուի, սակայն իրականութիւնը հակառակը ցոյց տուաւ, այս 2,5 տարուան ընթացքին շատ բան կորսնցուցինք: Թերեւս ժողովուրդը ներկայիս մեծաթիւ մասնակցութիւն չի բերեր հաւաքներուն, սակայն ձեւաւորուած է այն քաղաքական դաշտը, որ բացարձակապէս կը պահանջէ Փաշինեանի հրաժարականը, մնացածը ժամանակի հարց է: Իսկ եթէ տակաւին Փաշինեան կը պնդէ, որ ինք մեծաթիւ կողմնակիցներ ունի, թող իրեն զօրավիգ կանգնողները անգամ մը ցոյցի հրաւիրէ, տեսնենք պատկերը: Ինք կառավարութեան շէնքին առջեւ փորձ մը կատարեց, 2-300 հոգի եկած էին, բոլորն ալ` վճարուած: Այսօր չկայ քաղաքական ուժ մը, որ զօրավիգ կը կանգնի Փաշինեանին, նոյնիսկ խորհրդարանին երկու ընդդիմադիր կուսակցութիւնները դէմ են, նաեւ` արտախորհրդարանական ուժերը, եկեղեցին` Էջմիածինը, որուն միաբաններէն շատեր այս գծով յայտարարութիւն ըրին եւ նոյնիսկ կանչուեցան Ազգային անվտանգութեան ծառայութիւն:
Դժբախտաբար, սակայն, այս բոլորին հետեւանքը այն է, որ տակաւին կառչած մնալով իշխանութեան, այսօրուան վարչապետը կը փորձէ օրէնքը շահագործելով մարդոց ձայնը լռեցնել:

«Վ. Ձ.».- Լա՛ւ, այսօր ինչո՞ւ չի հրաժարիր ան. կան քանի մը տեսակէտներ. առաջինը այն է, որ ստիպուած է մնալ աթոռին վրայ մինչեւ 1 դեկտեմբեր, պայմանագիրի ամբողջական գործադրութիւնը, երկրորդ` ան երաշխիքներ կ՛ուզէ, որ հրաժարելու պարագային ինք եւ ընտանիքը պաշտպանուած պէտք է ըլլան, իսկ երրորդ տեսակէտը այն է, որ ան այնքան մը կտրուած է իրականութենէն, որ չի տեսներ դժգոհութեան եւ բողոքի համատարած ալիքը:
Բ. Պ.- Ինչո՞ւ ոչ` բոլորը® Անոր` իրականութենէ կտրուած ըլլալու ապացոյցները շատ են, ամբողջ 2,5 տարի մեր լսած սուտերը, մէկ օրէն միւսը հաստատումներու հերքումները, անլուրջ վերաբերումները ցոյց կու տան, որ ան հաւասարակշռուած անձ չէ, կայուն նկարագիրի տէր չէ: Դժբախտաբար մենք ունինք անհաւասարակշիռ վարչապետ մը: Ասկէ աւելի վատ ղեկավար չենք կրնար ունենալ, ղեկավար մը, որ իր ժողովուրդը կը խաբէ, մակերեսային ձեւերով կը փորձէ կացութիւններ ստեղծել, աժան ամբաստանութիւններ ընել, նման ղեկավար մենք մեր պատմութեան ընթացքին չենք ունեցած: Պէտք է լաւապէս գիտնանք, որ ասիկա վերջն է հայութեան ու Հայաստանին:
Հաստատ պէտք է գիտնայ մեր ժողովուրդը, որ երբ Նիկոլ Փաշինեան հրաժարի, անպայման զինք փոխարինող մը պիտի ըլլայ, վստահ եղէ՛ք, որ շատ են թեկնածուները:

«Վ. Ձ.».- Անկախ յաջորդելիք անձնաւորութենէն` մենք կարիք ունինք ճամբու քարտէսի, գործունէութեան յստակ պատկերացումի, որ մեզ այս կացութենէն դուրս պիտի հանէ:
Բ. Պ.- ՀՅ Դաշնակցութեան Հայաստանի Գերագոյն մարմինի ներկայացուցիչ Իշխան Սաղաթէլեանը հրապարակային հաւաքներէն մէկուն ընթացքին այս ճամբու քարտէսը ներկայացուց: Մեր փափաքն է, որ առանց ցնցումի, առանց սահմանադրական խախտումներու իշխանափոխութիւն տեղի ունենայ, երկրորդ փուլին կը կազմուի ժամանակաւոր կառավարութիւն, որ կը վայելէ թէ՛ ժողովուրդին, եւ թէ՛ մեր գործընկերներուն վստահութիւնը, անոնց հետ մենք նոր մակարդակի յարաբերութիւններ պիտի մշակենք, հզօրացնենք մեր դիրքերը եւ բանակցութիւններու, որոնք տակաւին չեն սկսած, որովհետեւ ասիկա միայն հրադադարի պայմանագիր է, երթանք նոր դիմագիծով, յաղթական դէմքով եւ լաւապէս գիտակցելով, որ մենք ո՛ւր կ՛ուզենք հասցնել հարցերը: Մենք չենք կրնար նման պարտուած անձով շարունակել բանակցութիւնները:
«Վ. Ձ.».- Կը կարծէ՞ք, որ բանակցութիւններով կրնանք բան մը փոխել:
Բ. Պ.- Վստահաբար, դրական մթնոլորտ մը ստեղծուած է արդէն. նախագահ Փութին իր յայտարարութիւններուն մէջ անդրադարձաւ հայութեան պատմութեան, Ցեղասպանութեան, դիտել տուաւ, որ ասիկա կրօնական պատերազմ չէ, այլ ցեղային է եւ այլն, այս բոլոր հիմնաւորումները ցոյց կու տան, որ վերջ ի վերջոյ այս ժողովուրդը` արցախահայութիւնը իրաւունք ունի ապրելու ապահով միջավայրի մէջ: Ինք ըսաւ, որ Խորհրդային Միութեան օրերուն չկրցանք այս հարցը լուծել, հիմա պէտք է լուծենք, լուծման ուղին ինքնորոշման իրաւունքով կը սկսի: Անգամ մը, որ ինքնորոշման պարագան յստականայ, նոր սահմաններուն մասին խօսուի, շատ բան կրնայ փոխուիլ: Ներկայ սահմաններով կարելի չէ այդ մէկը ընել, կարելի չէ Արցախի ապահովութիւնը երաշխաւորել, Հայաստանի հետ կապերը ապահովել: Ուրեմն բանակցութիւններուն ճամբով է, որ այդ բոլորին պիտի կարենանք հասնիլ, այդ առումով ալ կարեւոր է բանակցող անձնաւորութիւնը:
«Վ. Ձ.».- Ընդդիմադիր ճակատի ներկայացուցած այդ ճամբու քարտէսին մէջ կը խօսուի սահմանադրական կարգերուն համահունչ, անցնցում իշխանափոխութեան մասին, սակայն նկատի ունենալով վարչապետին կերպարն ու տեսակը, իսկ Ազգային ժողովը մեծամասնութեամբ «Իմ քայլ»-ի պատգամաւորներէ բաղկացած է, ուրեմն սահմանադրական կարելիութիւններ չեն երեւիր հորիզոնին վրայ: Սահմանադրական ճամբաները եթէ փակուին, այլընտրանք կա՞յ հասնելու իշխանափոխութեան:
Բ. Պ.- Սահմանադրական բոլոր քայլերը չեն աւարտած, նոր քայլերու պիտի նախաձեռնուի, մենք չենք կրնար հակասահմանադրական միջոցներով կացութիւն ստեղծել, որովհետեւ Հայաստան այդ ցնցումները չի կրնար տանիլ, նախապէս նման վատ փորձառութիւն ունեցած ենք, ուստի մենք նման քայլերու չենք դիմեր: Այսօր նոյնիսկ կը խօսուի գերագոյն դաւաճանութեան աքթով ընդհանուր դատախազութեան դիմելու մասին` ըսելու, որ ինչ որ վարչապետը ստորագրած է` գերագոյն դաւաճանութիւն է, մանաւանդ որ այս հրադադարի պայմանագիրը ստորագրուած է առանց նախագահի, արտաքին գործոց նախարարութեան ու կառավարութեան տեղեկացուածութեան, նոյնիսկ «Իմ քայլ»-ականներուն բացարձակ մեծամասնութիւնը յայտարարեց, որ իրենք տեղեակ չեն եղած նման յայտարարութենէ: Ուրեմն ո՞վ տեղեակ էր, ո՞վ իրաւունք ունի մեզ ազգովին այսպիսի կացութեան մէջ դնելու, ո՞վ իրաւունք ունի Մեղրիի վրայով ճամբայ տրամադրելու մեր թշնամիներուն, երբ այդ մէկը սահմանադրութեամբ արտօնելի չէ ոեւէ անձի, նոյնիսկ խորհրդարանը ամբողջութեամբ պէտք է քուէարկէ ասոր: Այսօր Ն. Փաշինեան պէտք է գիտնայ, որ յաջորդող քայլերը աւելի ծանր պիտի ըլլան իրեն համար, եթէ ինք չդիմէ ինքնակամ ու անցնցում հրաժարականի: Իսկ յաջորդ վարչապետը «Իմ քայլ»-ի ներկայացուցիչ պիտի չըլլայ, որովհետեւ այդ խումբը սպառած է արդէն: Պէտք է ամբողջութեամբ նոր դէմք մը ստանձնէ վարչապետութիւնը, դէմք մը, որ վստահութիւն ներշնչէ եւ կարենայ անցումային կառավարութեամբ նախապատրաստել թէ՛ բանակցութիւններու, եւ թէ՛ խորհրդարանական արտակարգ ընտրութիւններու:

«Վ. Ձ.».- Այդ անցումային փուլին մէջ բանակը կամ նախագահը դեր ունի՞ն:
Բ. Պ.- Վազգէն Մանուկեան բանակին գծով այսպիսի յայտարարութիւն մը ըրաւ, որ պէտք է վարչապետը հրաժարի եւ բանակը ստանձնէ, սակայն ասիկա լաւ ձեւով չընկալուեցաւ, որովհետեւ այսօր ժողովրդավար աշխարհին մէջ դիւրաւ ընկալելի չէ, որ բանակը ի՛նք ստանձնէ ղեկավարութիւնը: Այսօր մենք այդ փուլերը անցած ենք արդէն:
Նախագահը կրնայ դերակատարութիւն ունենալ, սակայն մինչեւ օրս լրջօրէն իր պատասխանատուութիւնները չէ ստանձնած. ինչպէս որ նախագահը մասնակից դարձաւ Սերժ Սարգսեանէն Նիկոլ Փաշինեան անցնցում փոխանցման, նոյն ձեւով այսօր պէտք է գետինը պատրաստէ Նիկոլ Փաշինեանէն անցնցում փոխանցման: Ինք առաջին քայլը առաւ, երբ քաղաքական բոլոր ուժերը հաւաքեց եւ անոնց տեսակէտին ծանօթացաւ, ապա բոլորին տեսակէտը համադրեց ու յայտարարեց, որ պէտք է իշխանութիւնը հրաժարի: Ասիկա արդէն բաւական մեծ քայլ էր նախագահին կողմէ, բայց պէտք է այդ առաջին քայլը շարունակութիւն եւ հետեւողականութիւն ունենայ, պէտք է կրկին համախմբէ քաղաքական ուժերը, նաեւ համոզէ Նիկոլ Փաշինեանը, որ այլեւս այլընտրանք չկայ բացի անոր հրաժարականը: Որքան արագ տեղի ունենայ հեռացումը, այդքան աւելի փրկուած կ՛ըլլայ կացութիւնը:
«Վ. Ձ.».- Տեղի ունեցածը սովորական պարտութիւն մը չէ, համաձայնութիւնն ալ սովորական համաձայնութիւն մը չէ. որպէսզի նման բանի կրկնութեան առաջքը առնուի եւ հետեւանքներու դարմանման սկսինք, ի՞նչ քայլերու պէտք է դիմել Հայաստանի մէջ թէ սփիւռքի:
Բ. Պ.- Դժբախտաբար Նիկոլ Փաշինեան կերպարն ու նիկոլականութիւնը մեր իրականութեան մէջ կայ: Նիկոլականութիւնը մեր ամբողջ արժեհամակարգին նկատմամբ անարգանք ունի` կրթական, ազգային, մշակութային եւ ամէն ինչ: Մարդոց այդ տեսակը Աստուած չունի, հերոս չունի, պատմութիւնը ոչինչ է իրեն համար, արժէքներ չունի, ամէն ինչ կրնայ խնդրոյ առարկայ ու խոցելի դարձնել` բարոյական արժէքներէն մինչեւ ազգային եւ ամէն տեսակի արժէք, պարզապէս մէջտեղ գալու եւ անձնական նպատակներ իրականացնելու համար: Այս տեսակը հայութեան մէջ պէտք չէ գոյութիւն ունենայ, մակերեսային ձեւերով, դիմատետրեան գրառումներով անկարելի է երկիրը ղեկավարել: Այս երեւոյթը պէտք է ամբողջութեամբ վերանայ, այլապէս մենք պիտի կորսնցնենք նաեւ այս հայրենիքը, շատ աւելի վտանգաւոր կացութիւններու եւ իրավիճակներու մէջ պիտի յայտնուինք: Մենք կը գոյատեւենք եւ կը շարունակենք, որովհետեւ ունինք արժէքներու հսկայ հարստութիւն, խոր հաւատք, մայրենի լեզու, իսկ եթէ ասոնց հարուած հասցուի, մենք ալ կրնանք վերանալ, ինչպէս այլ ժողովուրդներ: Իրերայաջորդ սերունդներ արիւն ու քրտինք թափած են այս արժէքներու պահպանման համար, ուստի ոչ մէկը իրաւունք ունի անոնց դպչելու, նիկոլականութիւն մը չի կրնար գալ եւ ամէն ինչ խնդրոյ առարկայ դարձնել, սակարկութեան նիւթի վերածել` ինք իբրեւ հերոս ներկայանալու համար: Ասիկա լիովին մերժելի է: Այսօր ժողովուրդը կոչուած է իր շարքերէն մաքրելու այս տեսակը, այլապէս բոլորս աւելի մեծ վտանգներու դէմ յանդիման կրնանք կանգնիլ:
«Վ. Ձ.».- Վերջին խօսքը` մեր պայքարունակ, խանդավառ երիտասարդներուն, որոնք տարիներ շարունակ իրենց գործնական աշխատանքով Արցախը անբաժանելի մաս դարձուցած են իրենց գործունէութեան ու առօրեային` հոն գործուղուելով, ճամբարներ կազմակերպելով եւ այլն: Անոնք այսօր հիասթափած են ու զայրացած:
Բ. Պ.- Մենք ունինք հրաշք երիտասարդներ, որոնք աշխարհի չորս ծագերէն եկան մասնակից դառնալու պատերազմին, չէք կրնար երեւակայել, որ այդ երիտասարդութիւնը Երեւանի մէջ ինչպիսի՛ օժանդակութիւններ հաւաքեց` Արցախի իր հայրենակիցներուն: Այդ երիտասարդները փոքր-փոքր նուիրահաւաքներով մասնակցութիւն բերին տարբեր ձեւերով, ընտանիքներ պահեցին:
Մենք մեր պատմութեան ընթացքին բազում պարտութիւններ կրած ենք, միշտ ալ կրկին ոտքի կանգնած, այս ալ պիտի շրջանցենք, սակայն կարեւոր է լաւապէս գիտակցիլ, թէ ի՛նչ պատճառով կորսնցուցած ենք, եւ թէ ի՛նչ ձեւերով կրնանք յառաջ ընթանալ: Այս իրավիճակին շրջանցումը դիմատետրեան գրառումներով կարելի չէ ընել, այլ կարիք կայ տարիներու հետեւողական ծրագրումի, տքնաջան, արեամբ ու քրտինքով պատուած աշխատանքի: Կարելի չէ դիւրին հասնիլ մեր նպատակներուն, այդ պայքարը մնայուն է, եւ, ինչպէս Քրիստափորը պիտի ըսէր` յարատեւ պայքար, մինչեւ յաղթանակ: Ես վստահ եմ, որ ի վերջոյ մենք յաղթելու ենք, որովհետեւ հաւատք ու կամք ունեցող, հողին կառչածութիւն ունեցող ազգ ենք: Մինչ ազերիները վարձկաններ բերին, որպէսզի կռուին, Բերձորի մէջ Լիբանանէն հոն հաստատուած մեր ընկերը մինչեւ վերջին վայրկեան տակաւին կը պահէ իր տունը, իր հողը, որովհետեւ այդ հողը պատմութիւն ունի, իրեն ու բոլորիս ուժ կու տայ: Այս է մեր երիտասարդութիւնը, եւ ես վստահ եմ, որ մենք պիտի յաղթենք, բայց ոչ այս իշխանութեամբ:

aztagdaily.com