15 Յունուարին ՀՅԴ Հայ Դատի Գրասենեակը յայտարարութիւն տարածած 11 Յունուարին տեղի ունեցած եռակողմ հանդիպումին շուրջ.
«11 Յունուարին Նիկոլ Փաշինեանի, Վլատիմիր Փութինի եւ Իլհամ Ալիեւի Մոսկուայում կայացած հանդիպմանը յաջորդած յայտարարութիւնն անտեսում է հայկական կողմի կարիքները եւ խորացնում է անվտանգութեան վերաբերեալ անորոշութիւնը:
ՀՅԴ Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակն իր խորը մտահոգութիւնն է յայտնում եռակողմ հանդիպման արդիւնքի վերաբերեալ, որը 9 Նոյեմբեր 2020-ի հրադադարի փաստաթղթի 8-րդ կէտի, այն է` հայ ռազմագերիների եւ պահուող անձանց վերադարձի խնդրի ուղղութեամբ որեւէ առաջընթաց չգրանցեց: Չնայած սրան` հայկական կողմը համաձայնեց իրականացնել նոյն փաստաթղթի 9-րդ կէտը: Այս ամէնն առաւել մտահոգիչ է` հաշուի առնելով այն փաստը, որ հանդիպումից առաջ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը հրապարակաւ յայտարարել էր, որ ռազմագերիների հարցը առաջնային է Հայաստանի կառավարութեան համար, եւ որ առանց այդ հարցում էական առաջընթացի չափազանց դժուար կը լինի քննարկել ցանկացած տնտեսական օրակարգ:
Այնուամենայնիւ, Հայաստանի վարչապետը ստորագրեց մի յայտարարութուն, որով նախատեսւում է Հայաստանի տարածքով Թուրքիա-Նախիջեւան-Ատրպէյճան նոր տրանսպորտային կապ ստեղծել` այդպիսով դռներ բացելով Էրդողանի օսմանեան պանթուրքական օրակարգի իրականացման համար: Դրա ,դիմացէ Հայաստանը, որն արդէն Վրաստանի տարածքով կ’ապուղի ունի Ռուսաստանի հետ, եւ ուղիղ, բաց սահման` Իրանի հետ, Ատրպէյճանի տարածքով ստանում է պարտադրուած առեւտրային ճանապարհ դէպի այս երկու երկրներ` երկաթուղային կապով:
Հաշուի առնելով Ատրպէյճանում պետութեան կողմից հովանաւորուող հայատեացութիւնը, որը թիրախաւորում է նոյնիսկ երեխաների, ադրբեջանական զինուած ուժերի կողմից հայերի նկատմամբ ընդամէնը երկու ամիս առաջ կատարած դաժան ռազմական յանցագործութիւնները, այսօր էլ շարունակուող հայ ռազմագերիների խոշտանգումները եւկտտանքները, ինչպէս նաեւ Ատրպէյճանի իշխանութիւնների թշնամական հռետորաբանութիւնը, այս փուլում առեւտրային ուղիների պարտադրումը բազմաթիւ հարցեր է առաջացնում Հայաստանի աւելի լայն անվտանգութեան եւ ինքնիշխանութեան տեսանկիւնից:
Հայաստանը թերեւս հակամարտութեան միակ կողմն է, որը ոչ միայն կատարել, այլեւ գերակատարել է 9 Նոյեմբեր 2020-ի հրադադարի փաստաթղթով ամրագրուած իր պարտաւորութիւնները: Այսպիսով`
– վերոյիշեալ փաստաթղթի առաջին պարբերութիւնում նշւում է, որ կողմերը ,պէտք է մնան իրենց զբաղեցրած դիրքերումէ: Սակայն, Արցախի մի քանի հայկական գիւղեր փոխանցուեցին Ադրբեջանին` չնայած նրան, որ պատերազմի ընթացքում Ատրպէյճանի զինուած ուժերին չէր յաջողուել դրանց նկատմամբ վերահսկողութիւն հաստատել:
– Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ սկսուեց հապճեպ եւ խիստ վտանգաւոր սահմանազատման գործընթաց` վտանգելով առանցքային ենթակառուցուածքները (օրինակ ` Կապան քաղաքի օդանաւակայանը): Այն նաեւ յանգեցրեց հայ գիւղացինի անշարժ գոյքի զգալի կորստի եւ անվտանգութեան լուրջ խնդիրներ ստեղծեց ՀՀ սահմանամերձ մի շարք բնակավայրերի համար:
– Փաստօրէն Ատրպէյճանը հրաժարւում է կատարել իր միակ պարտաւորութիւնը, այն է` ազատ արձակել հայ ռազմագերիներին, պատանդներին եւ այլ պահուող անձնանց: Փոխարէնը Ատրպէյճանի իշխանութիւններն արհամարհում են մարդասիրական այս խնդիրը նորանոր օգուտներ կորզելու նպատակով եւ շարունակում ֆիզիկական եւ հոգեբանական տառապանքներ պատճառել գերիներին եւ նրանց հարազատներին: Ատրպէյճանական աղբիւրների կողմից հրապարակուել են բազմաթիւ տեսանիւթեր, որոնցում նուաստացնում են հայ ռազմագերիներին, այդ թւում անօգնական մեծահասակների: Հրապարակուել են նաեւ հայկական մշակութային կոթողների պղծումը փաստող մի քանի տեսանիւթեր»:
Մեկնաբանելով 11 Յունուարի յայտարարութիւնը` Եւրոպայի Հայ Դատի գրասենեակի նախագահ Գասպար Կարապետեան յայտնեց. «Ցաւօք այս յայտարարութիւնը ստորագրելով` հայկական կողմը կրկին չկրցաւ բաւարարել անվտանգութեան իր առանցքային կարիքները եւ հասնիլ 9 Նոյեմբեր 2020-ի յայտարարութեան կարեւոր պահանջին` գերիներու վերադարձին: Փաստօրէն հայկական կողմը նոր փաստաթուղթ ստորագրեց` հակառակ որ չհասաւ իր միակ հրատապ եւ կարեւորագոյն պահանջի իրագործման: Նկատի առնելով ընթացիկ հանգամանքները, անվտանգային չլուծուած հարցերը, Ատրպէյճանի մէջ հայատեացութիւնը եւ էրտողանական Թուրքիոյ պանթրքական յաւակնութիւնները` 11 Յունուարին ձեռք բերուած պայմանաւորուածութիւնը անվտանգային լուրջ մտահոգութիւններ կ’առաջացնէ Հայաստանի հարաւի, ինչպէս նաեւ ընդհանուր առմամբ պետութեան ինքնիշխանութեան համար»:
Հայ ռազմագերիներու վերադարձին առնչութեամբ Կարապետեան ըսաւ. «Մենք Ռուսիայէն կ’ակնկալէինք, որ ան կը կատարէր արդար միջնորդի իր դերը եւ աւելի մեծ ճնշում կը գործադրէր Ատրպէյճանին վրայ, որպէսզի կատարէր ռազմագերիներուն եւ պատանդներուն վերադարձնելու իր պարտաւորութիւնը: Ցաւալի է, որ այս հարցով օշափելի արդիւնքներ չգրանցուեցան: ԵԱՀԿ Մինսքի խումբի միւս երկու համանախագահ երկիրները, ինչպէս նաեւ Եւրոմիութիւնը եւ միջազգային իրաւապաշտպան կազմակերպութիւնները նոյնպէս պարտաւոր են միջամտել` վերջ դնելու համար ատրպէյճանական իշխանութիւններու կողմէն հայ պատանդներու կտտանքներուն եւ խոշտանգումներուն եւ երաշխաւորելու անոնց վերադարձը»: