«Գանձասար» պարբերաբար կը հրատարակէ «Շնորհազարդ Ձեռքեր» խորագրով հարցազրոյցներու շարք մը, լուսարձակի տակ առնելով ձիրքերով օժտուած սուրիահայերու յուշեր, պատումներ։
Կը հեռաձայնեմ իրեն, շուտով կը պատասխանէ ու ժամադրութիւն կու տայ։ ժամադրութեան տէր՝ ըստ սովորութեան։ Ելեկտրականութիւնը անջատուած ըլլալուն, երրորդ յարկէն սեւ կտաւէ դրամապանակի մը մէջ տեղադրած դրան բանալին վար կը նետէ։ Կը բարձրանամ աստիճաններէն վեր, տան դուռը բաց է, մօրս տարիներու ընկերուհին ժպտուն եւ կոկիկ հագուած զիս կը դիմաւորէ։ Ծնողքիս բարեկամ ընտանիքի մը տունն եմ։ Երբ փոքր էի, յաճախ կու գայի եւ շատ հաճելի ժամեր կ’անցընէի այս տան մէջ։ Իսկ ինք, որպէս աշխատասէր, խելացի, կամքի տէր կին եւ մայր, զիս կը տպաւորէր յաճախ։
Քորոնայէն զգուշանալով մեր բռնցքուած ձեռքերը իրարու զարնելով կը բարեւենք զիրար։ Նախ կ’ուղղուինք դէպի նստասենեակ։ Սեղանը զարդարուած է տպածոյ գեղեցիկ ծածկոցներով։ Տիկին Անժէլին գծագրութիւններով զարդարուած, գարուն բուրող իւրայատուկ ծածկոցներ կը զարդարեն տան ամբողջ կահոյքը։ Սենեակին պատերը գրաւած են իր սիրելիներուն՝ կողակիցին, հարսերուն, զաւակներուն եւ երկու հրեշտականման թոռնուհիներուն պատկերները։
Երբ փորփրել կը փորձեմ տիկին Անժէլին ծնողներուն անցեալը, ժպիտ մը կը սահի դէմքին վրայ, պահ մը կը յիշէ իր հայրն ու մայրը, որոնք իր ծնունդին ուրախութիւնը հիւմորով մըն ալ համեմած էին.
-Սիրա՛ն, ես մելէք Եագուպին, կամ ըսթէզ Եագուպին եւ Պիաթրիսին դուստրն եմ։ Ծնողքս երրորդ զաւակը աղջիկ ըլլալուն շատ ուրախացած է։ Այն աստիճան, որ հայրս ծնունդէս անմիջապէս ետք, ուրախութենէն անզգալաբար ուզած է դայեակը համբուրել, բայց մայրս չնեղացնելու համար զսպուած է, ապա ուրախութեամբ բացագանչած՝ «մամաս ծնա՜ւ, մամաս ծնա՜ւ». այսինքն՝ մօրը անունը կրողը ծնած էր վերջապէս։ Ինչ որ է… (վերջին այս նախադասութիւնը յաճախ կ’արտասանէր Անժէլ թանթիկը, երբ նիւթէ-նիւթ ցատկել ուզեր)։
-Նախքա՞ն 1915-ի գաղթը ձեր մեծ հայրերը հաստատուած են Հալէպ,- կը հարցնեմ՝ փորձելով անոր արմատներուն հասնիլ։
-Այո՛, մօրենական մեծ հայրս 1900-ականներու սկիզբը Հալէպ եկած է, օճառի արտադրութեան գործարան մը հիմնած եւ երկյարկանի շէնք մը կառուցած է։ Երբ որեւէ հայ գաղթական Հալէպ հասնէր, մեծ հօրս տունը կ’ապաստանէր։ Հանրածանօթ ընտանիքներ եկած եւ հոսկէ շարունակած են իրենց ճամբան դէպի Լիբանան եւ այլ գաղթօճախներ։ Մեծ հայրս նաեւ «Մարաթա» թերթին մէջ բանաստեղծութիւններ կը գրէր։ «Դրախտին մէջ ծաղիկներ կան, որոնց բոյրն ու թոյրը…» եւ այլն, աւելին այժմ չեմ յիշեր, քանի որ ան թրքերէնով կը գրէր։ Բոլորին վստահութիւնը շահած անձնաւորութիւն էր։
Շարունակելով իր հետաքրքրական պատումը կ’աւելցնէ.
-Ամերիկեան քոլէճ յաճախած եմ։ Աւարտելէս մէկ տարի ետք, պետական պրովէի եւ պաքալորիայի օրէնքը գործադրուեցաւ…։ Արաբերէնը լաւապէս իւրացուցած էի, յաճախ արաբերէն շարադրութիւններուս մէջ ըմ Քելսումի երգերու տողերէն մէջբերումներ կ’ընէի, իսկ արաբերէնի ուսուցիչը կը գնահատէր շարադրութիւններս։ Անգլերէնին ալ տիրապետած էի շնորհիւ մեր դպրոցէն ներս ուսուցուող աղօթքներուն եւ զանազան դասանիւթերուն։ Իսկ հայերէնի մեր ուսուցիչն էր Արփիար Գարամարտեանը։ Աւարտելէս անմիջապէս ետք Ազգ. Սահակեան վարժարանէն ներս պաշտօնավարեցի որպէս արաբերէնի ուսուցչուհի։
Կատակով մը, այս օրերու տընտեսական պայմաններուն հետ համեմատութիւն մը ընելու համար կը հարցնեմ,- Իսկ ամսականդ որքա՞ն էր, Անժէ՛լ թանթիկ։
Խնդալով կը յիշէ,- 125 ս. ոսկի։ Գիտե՞ս, Սիրա՛ն, քանի՞ զոյգ կօշիկ կը գնէի այդ գումարով։
Կուշտ ու կուռ կը խնդանք՝ բաղդատականներ դնելով այս օրերու սղաճին հետ։
Ապա կը շարունակէ.
-Հաւատացեալ ընտանիքի մը զաւակն էի։ Հայրս՝ աւետարանական, իսկ մայրս՝ առաքելական համայնքին կը պատկանէին։ Հայրս արդար բաժանում ըրած էր սակայն, ու ամէն Կիրակի «Նախ՝ Տէր, ողորմեա՜, ետքը՝ միւս եկեղեցին» կ’ըսէր։ Եւ այսպէս նախ հայ առաքելական Սրբոց Քառասնից Մանկանց Մայր եկեղեցի կ’երթայինք, որմէ ետք աւետարանականներու եկեղեցին։ Ես Հայաստանեայց Առաքելական Կիրակնօրեայ վարժարան ալ կը յաճախէի։
Պարգեւ ամմոյին ինչպէ՞ս ծանօթացար,- կը յանդգնիմ հարցնել՝ ամուսինին ակնարկելով։
-Այդ օրերուն հօրդ նման միութենական տղաք յաճախ ընտանեկան հաւաքոյթներ կը կազմակերպէին։ Յակոբ եղբայրս եւ տիկինն ալ այդ խումբին կը միանային։ Խումբի անդամներուն մեծ մասը աշակերտներուս ծնողներն էին, զիս ալ յաճախ կը հրաւիրէին։ Պարգեւին այնտեղ ծանօթացած եմ, ընկերները կը քաջալերէին զինք, որ ընտանիք կազմէ։ 1962-ին ամուսնացանք։ Յաջորդ տարին զոյգ մը մանչուկ աշխարհ բերի՝ Միսաքս եւ Վահէս։ Ստիպուեցայ դպրոցի աշխատանքս թողուլ եւ ամբողջ ժամանակս յատկացնել տան գործերուն եւ զաւակներուս դաստիարակութեան։ 1967-ին երրորդ մանչս՝ Ռաֆֆիս աշխարհ եկաւ։
Տղաքս մեծցան։ Իւրաքանչիւրը հետաքրքրութիւն մը ունէր։ Միսաքս հօրը աջ բազուկն էր եւ տպագրութեան արհեստին տիրապետած էր քանի մը տարիէն, իսկ Վահէն եւ Ռաֆֆին տարբեր արհեստներ եւ երգ ու երաժշտութիւն կը նախընտրէին։
Դուստր չունենալով, յաճախ անձամբ օգնութեան կը հասնէի ու կը հարստացնէի տպագրական իրենց գործերուն որակն ու ճաշակը։
Հետաքրքրութիւնս առաջին անգամ արթնցաւ, երբ ընկերուհիս կերպասով պատուած տուփ մը նուիրեց ինծի։ Այդ տուփին կերպասը տպագրական հետաքրքրական ոճով մը բարեզարդեցի։ Այդպիսով մուտք գործեցի տպագրական գործի ասպարէզ՝ տղուս եւ ամուսինիս կողքին։ Սկիզբը տունը կ’աշխատէինք, բայց երբ նկատեցինք գործին յաջողութիւնն ու ծաւալումը, աշխատանոց փոխադրուեցանք եւ սկսանք արտադրել կտաւէ, կաշիէ եւ այլ նիւթերէ պատրաստուած ծածկոցներ եւ այլ գործածական իրեր։ Տղուս աջ բազուկը դարձայ կարճ ժամանակի մը մէջ։ Կարողն ու ձեւողը եւ շուկայի գործերը հետապնդողը Միսաքն էր, իսկ ես ճաշակ տուողն ու կտորը ընտրողն էի առաւելաբար։ Աշխատանքը շատ հաճելի է։ Կինը խոհանոցէն դուրս գալով մեծ ներդրում կրնայ ունենալ իր ընտանիքին։ Գործը գործ կը սորվեցնէ։ Կը սկսիս նախնական իրերով, ձեւերով, յետոյ աստիճանաբար կը զարգացնես աշխատանքդ ու անսահման աշխարհ մը կը բացուի դէմդ։
Օրինակ՝ կերպասը գնելէ ետք արդուկով մը կեցուածք կու տայինք անոր։ Յետոյ նկատեցինք, որ արդուկելը ժամանակի վատնում է եւ սկսանք կտորը ընտրել եւ յատուկ աշխատանոցներու տալ, որպէսզի իրենք արդուկեն եւ պատրաստ ղըրկեն։ Այսպիսով մեր աշխատանքը դիւրացաւ։
Տարիներու ընթացքին մեր արտադրանքը յաջողութիւն գտաւ, նոյնիսկ լիբանանեան շուկայ արտածուեցաւ։ Պատերազմը, սակայն, տակնուվրայ ըրաւ ամէն բան… նախ ամուսինս մահացաւ, յետոյ Միսաքս զոհուեցաւ։
Տիկին Անժէլ խորունկ շունչ մը քաշեց, ձեռքերը միացնելով սրտին տարաւ, փորձեց զսպել մայրական արցունքները, ու դառնալով ինծի, գողտրիկ ժպիտով մը փառք տուաւ Աստուծոյ։
-Սիրա՛ն, թէեւ դժուարութիւններու հանդիպեցանք, այնուամենայնիւ մարդ արարածը պէտք չէ անճըրկի, պէտք է կրկին ոտքի ելլէ եւ քալել փորձէ։ Ես կը հաւատամ ճակատագրին։ Գոհ եմ կեանքէս, բախտաւոր եմ զաւակներովս, հարսերովս եւ շնորհալի թոռնուհիներովս։ Փառք Աստուծոյ, որ ոտքի եմ, առողջ եմ եւ պատրաստ՝ աշխատելու եւ ծառայելու։
Հոս կ’ուզեմ աւելցնել, որ մեր բոլորին սիրելի, աշխոյժ տիկ. Անժէլ Պօշկեզէնեանը երկար տարիներու ծառայութիւն ունի նաեւ համայնքի ազգային, միութենական եւ մշակութային կեանքէն ներս։
Տարիներ շարունակ եղած է Համազգայինի «Ն. Աղբալեան» Մասնաճիւղի տիկնանց յանձնախումբի անդամ։ Ծառայած է ՍՕԽ-ի «Անի» Մասնաճիւղէն ներս, նախ որպէս անդրանիկ վարչական կազմի անդամ, ապա նաեւ ընկերային եւ դաստիարակչական յանձնախումբերու անդամ։ Ծառայած է նաեւ ՍՕԽ-Ազգ. Պատսպարանէն, Մանկամսուրէն ներս եւ եղած է ՍՕԽ-ի Շրջանային Վարչութեան անդամ։ Իսկ ազգային կեանքի մէջ տարիներ շարունակ եղած է Բերիոյ Հայոց Թեմի Ուսումնական եւ 2005-էն սկսեալ Ընկերային Ծառայութեան խորհուրդներու անդամ։ Եղած է նաեւ ազգային երեսփոխան։
Տիկին Անժէլ կը պատմէ, թէ հակառակ ծանրաբեռնուած ըլլալուն, չէր թերանար իր տան պարտաւորութիւններուն մէջ։
-Առաւօտ կանուխ արթննալով հիւանդ մայրս կը խնամէի, յետոյ տան գործերս կÿաւարտէի ու հաճոյքով միութենական գործերուս կը վազէի։ Յաճախ կը փափաքէի արտատնային գործ մըն ալ ընել, այդ ցանկութիւնս ալ իրականացաւ։ Մեր միջավայրը ծաղկեցնելու մէջ էական է կնոջ դերը։ Նոր սերունդը արդէն իսկ այս իրողութիւնը համոզում դարձուցած կը գործէ։
Տիկին Անժէլ իր պատրաստած գեղեցիկ ծածկոցներով մասնակցած է զանազան ցուցահանդէսներու, իր տղուն Վահէին հետ, ի յիշատակ իր հանգուցեալ զաւկին՝ Միսաք Պօշկեզէնեանին։
Որքա՜ն քաջալերելի են տիկին Անժէլին աշխատասիրութիւնն ու տաղանդը, դժուարութիւնները չեն ընկրկած զինք, ապրելու կամքը զօրացուցած են պարզապէս։
Սիրան Աւընեան-Ամպարճեան