«ՇՈՒ­ՏԱ­ՓՈՅԹ ԿԱ­ՌԱ­ՎԱ­ՐՈՒ­ԹԵԱՆ ԿԱԶ­ՄՈՒ­ԹԻՒՆԸ ՆԵՐ­ԿԱՅ ՎՏԱՆ­ԳԱ­ԼԻՑ ԿԱ­ՑՈՒ­ԹԻՒՆԸ ԴԷ­ՊԻ ԲԱ­ՐԵ­ԼԱ­ՒՈՒՄ ԱՌԱՋ­ՆՈՐ­ԴՈՂ ԱՌԱ­ՋԻՆ ՔԱՅԼՆ Է»

  ՆՍՕՏՏ ԱՐԱՄ Ա. ԿԱ­ԹՈ­ՂԻ­ԿՈՍ

Հինգ­շաբ­թի, 1 Յու­լիս 2021-ին Վա­տի­կա­նի մէջ Ֆրան­չիս­կոս Պա­պին ներ­կա­յու­թեամբ եւ Լի­բա­նա­նի քրիս­տոն­եայ հո­գե­ւոր պե­տե­րու մաս­նակ­ցութ­եամբ տե­ղի ու­նե­ցած հան­դիպ­ման առա­ջին նիս­տին դա­սա­խօ­սու­թիւն տուաւ վե­հա­փառ հայ­րա­պե­տը՝ ըն­դա­ռա­ջե­լով Ֆրան­չիս­կոս Պա­պի փա­փա­քին, «Լի­բա­նա­նի Ըն­կե­րա­քա­ղա­քա­կան Ներ­կայ Կա­ցու­թիւնը Եւ Ան­կէ Դուրս Գա­լու Կա­րե­լիու­թիւն­նե­րը» նիւ­թին շուրջ:

Իր խօս­քին սկիզ­բը Արամ Ա. Կա­թո­ղի­կոս ըսաւ. «Պի­տի փոր­ձեմ հե­տեւ­եալ երեք հար­ցե­րը հա­կիրճ կեր­պով ներ­կա­յաց­նել ձե­զի.- Առա­ջին, Լի­բա­նա­նը դի­մագ­րա­ւող ներ­կայ ըն­կե­րա­քա­ղա­քա­կան կա­ցու­թիւնը՝ իր գլ­խա­ւոր երես­նե­րով: Երկ­րորդ, յիշ­եալ տագ­նա­պա­լից կա­ցու­թեան տուն տուող հիմ­նա­կան պատ­ճառ­նե­րը: Եր­րորդ, ներ­կայ կա­ցու­թե­նէն դուրս գա­լու կա­րե­լիու­թիւն­նե­րը»։

«Անոնք, որոնք կ’ապ­րին Լի­բա­նա­նի մէջ եւ կամ մօ­տէն կը հե­տե­ւին Լի­բա­նա­նի ներ­քին զար­գա­ցում­նե­րուն, հե­տեւ­եալ կեր­պով կը նկա­րագ­րեն զայն.- Լի­բա­նա­նի պե­տա­կան կա­ռոյց­նե­րը ան­դա­մա­հատ­ուած վի­ճակ կը պար­զեն. Լի­բա­նա­նի իւ­րա­յա­տուկ ինք­նու­թիւնն ու գո­յակ­ցու­թիւնը վտանգ­ուած են. Լի­բա­նա­նը կորստ­եան ան­դուն­դի եզ­րին կը գտն­ուի. Լի­բա­նա­նի գո­յու­թիւնը վտանգ­ուած է եւ այլն: Այ­սօր փաս­տօ­րէն ժո­ղո­վուր­դի մե­ծա­մաս­նու­թիւնը կ’ապ­րի աղ­քա­տու­թեան մէջ եւ կը գտն­ուի անո­րո­շու­թեան դի­մաց, իսկ եր­կի­րը կա­ռա­վա­րե­լու ու զայն դէ­պի զար­գա­ցում ու յա­ռաջ­դի­մու­թիւն առաջ­նոր­դե­լու կոչ­ուած քա­ղա­քա­կան պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը հեռ­ուէն կը դի­տեն ժո­ղո­վուր­դին ամէ­նօր­եայ տա­ռա­պան­քը», ըսաւ Վե­հա­փառ Հայ­րա­պե­տը։ Ակ­նար­կե­լով Վա­տի­կա­նի դե­րա­կա­տա­րու­թեան՝ ան յի­շե­ցուց, թէ «Վա­տի­կա­նը, Պա­պին գլ­խա­ւո­րու­թեամբ, միշտ եղած է Լի­բա­նա­նի եւ անոր ժո­ղո­վուր­դին կող­քին՝ յատ­կա­պէս տագ­նա­պա­լից օրե­րուն, եւ պաշտ­պա­նած Լի­բա­նա­նի դա­տը մի­ջազ­գա­յին հա­մայն­քէն ներս: Վա­տի­կա­նը Լի­բա­նա­նը նկա­տած է ո՛չ միայն հա­մայնք­նե­րու գո­յակ­ցու­թեան եր­կիր, այլ նա­եւ, Յով­հան­նէս Պօ­ղոս Բ. Սուրբ Պա­պին բնո­րո­շու­մով, կրօն­նե­րու հա­մա­կե­ցու­թեան պատ­գամ՝ ուղղ­ուած ողջ աշ­խար­հին: Ջեր­մօ­րէն շնոր­հա­կալ ենք, որ ան­գամ մը եւս Լի­բա­նա­նի ներ­կայ տագ­նա­պա­լից ժա­մա­նակ­նե­րուն Սըր­բա­զան Պա­պը Լի­բա­նա­նի ժո­ղո­վուր­դին զօ­րա­կից է», ըսաւ հայ­րա­պե­տը։

Նո­րին սր­բու­թիւնը առա­ջար­կեց, որ նման հա­ւաք մը կազ­մա­կերպ­ուի այս ան­գամ քրիս­տոն­եայ-իս­լամ հո­գե­ւոր պե­տե­րու մի­ջեւ՝ շեշ­տե­լով, թէ «18 հա­մայնք­նե­րէ բաղ­կա­ցած Լի­բա­նա­նը մէ՛կ ամ­բող­ջու­թիւն է, մէ՛կ եր­կիր է, մէ՛կ ժո­ղո­վուրդ է: Ան­ջատ­ման գի­ծեր գո­յու­թիւն չու­նին լի­բա­նան­ցի­նե­րու մի­ջեւ: Հե­տե­ւա­բար, այ­սօր մենք եկած ենք խօ­սե­լու ողջ լի­բա­նան­ցի ժո­ղո­վուր­դին տա­ռա­պան­քը, դժ­գո­հու­թիւնը եւ սպա­սու­մը ձե­զի հետ բաժ­նե­լու: Սա­կայն, իբ­րեւ քրիս­տոն­եայ պե­տեր, բնա­կա­նա­բար, մենք առա­ջին հեր­թին պար­տա­ւո­րու­թիւնը ու­նինք խօ­սե­լու մեր ժո­ղո­վուր­դին անու­նով»:

Խօ­սե­լով եկե­ղեց­ւոյ մշակ­նե­րուն կո­չու­մին մա­սին՝ վե­հա­փառ հայ­րա­պե­տը ըսաւ. «Եկե­ղե­ցին Աս­տու­ծոյ ժո­ղո­վուրդն է եւ այ­սօր, Առաք­եա­լին բնո­րո­շու­մով որ­պէս Քրիս­տո­սի եկե­ղեց­ւոյ «դես­պան­նե­րը», եկած ենք ժո­ղո­վուր­դը տագ­նա­պեց­նող խն­դիր­նե­րը պար­զե­լու ձեր եւ մի­ջազ­գա­յին հա­մայն­քին առ­ջեւ: Խօ­սե­լու կա­րի­քա­ւոր ըն­տա­նիք­նե­րու դժ­ուա­րու­թիւն­նե­րուն, անո­րոշ ապա­գա­յի դի­մաց գտ­նուող երի­տա­սարդ­նե­րուն, փտա­ծու­թեան եւ անար­դա­րու­թեան դէմ բո­ղո­քող ցու­ցա­րար­նե­րուն, նիւ­թա­կան պատ­ճա­ռով ու­սու­մէ զրկ­ուած պա­տա­նի­նե­րուն, առող­ջա­պա­հա­կան կա­րե­լիու­թիւն­նե­րէ զուրկ հիւանդ­նե­րուն ու ան­գոր­ծու­թեան դա­տա­պարտ­ուած մաս­նա­գէտ­նե­րուն մա­սին: Խօ­սիլ եկե­ղեց­ւոյ անու­նով կը նշա­նա­կէ կեց­ուածք որ­դեգ­րել փտա­ծութ­եան, անար­դա­րու­թեան ու ան­պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան դէմ եւ այն բո­լոր կա­ռոյց­նե­րուն, որոնք հե­ռու են պա­տաս­խա­նա­տուու­թե­նէ ու հաշ­ուե­տուու­թե­նէ: Հո­գե­ւո­րա­կա­նի կո­չումն է ո՛չ միայն դա­տա­պար­տել անար­դա­րու­թիւնը, այլ նա­եւ դառ­նալ ջա­տա­գո­վը ար­դա­րու­թեան, հա­մա­րա­տուութ­եան, թա­փան­ցի­կու­թեան ու պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան»:

Անդ­րա­դառ­նա­լով ներ­կայ կա­ցու­թեան՝ Նո­րին Սր­բու­թիւնը ըսաւ. «Շուրջ եր­կու տա­րի­նե­րէ ի վեր Լի­բա­նա­նը կա­ռա­վա­րու­թիւն չու­նի եւ պե­տա­կան կա­ռոյց­նե­րը ան­դա­մա­լուծ­ուած են: Փաս­տօ­րէն ժո­ղո­վուր­դը լք­ուած է իր վի­ճա­կին: Հա­մայն­քա­յին, ըն­կե­րա­յին, առող­ջա­պա­հա­կան, կր­թա­կան, մշա­կու­թա­յին կա­ռոյց­ներն են, որոնք կը հաս­նին ժո­ղո­վուր­դի կա­րիք­նե­րուն: Եր­բեմ­նի Արե­ւել­քի Զուի­ցեր­ի­ան նկա­տուող Լի­բա­նա­նը այ­սօր սկ­սած է վե­րած­ուիլ այն­պի­սի երկ­րի մը, ուր կեն­ցա­ղա­յին հիմ­նա­կան կա­րիք­նե­րը սկ­սած են պակ­սիլ. այս­պէս՝ ելեկտ­րա­կա­նու­թիւն, ջուր, քա­րիւղ, դե­ղո­րայք, ու­տես­տե­ղէն եւ այլն. դրա­մա­տու­նե­րը բնա­կան չեն գոր­ծեր. ժո­ղո­վուր­դին գու­մար­նե­րու ապա­գան անո­րոշ է, եւ կա­րե­լի է շա­րու­նա­կել թուու­մը նման երե­ւոյթ­նե­րու, որոնք դար­ձած են առօր­եայ տագ­նապ: Կա­րե­լի չէ հան­դուր­ժել այս կա­ցու­թեան. ժո­ղո­վուր­դին ընդվ­զու­մը ար­դար է»:

Խօ­սե­լով ներ­կայ կա­ցու­թեան ստեղծ­ման պատ­ճառ­նե­րուն մա­սին՝ Նո­րին Սր­բու­թիւնը յի­շեց, թէ «Լի­բա­նա­նը, դժ­բախ­տա­բար, իր դի­մագ­րա­ւած տագ­նապ­նե­րուն ու դժ­ուա­րու­թիւն­նե­րուն մա­կե­րե­սա­յին եւ ժա­մա­նա­կա­ւոր լու­ծում կը փոր­ձէ տալ՝ հե­ռու մնա­լով տագ­նապ­նե­րուն ներ­քին թէ ար­տա­քին պատ­ճառ­նե­րուն անդ­րա­դառ­նա­լու հա­ւա­քա­կան եւ հե­տե­ւո­ղա­կան ճի­գէն: Այս­պէս եղած է Լի­բա­նա­նը իր ան­կա­խու­թե­նէն ի վեր եւ դար­ձած՝ ու­րիշ­նե­րու հար­ցե­րուն եւ շա­հե­րուն պա­րարտ հող»: Յիշ­եալ կա­ցու­թիւն­նե­րու յա­ռա­ջաց­ման գծով՝ հայ­րա­պե­տը շեշ­տեց եր­կու հիմ­նա­կան պատ­ճառ­ներ.- «Առա­ջին, Լի­բա­նա­նի կրօ­նա­կան ու մշա­կու­թա­յին զա­նա­զա­նու­թիւնը ու բազ­մա­զա­նու­թիւնը, որ հարս­տու­թիւնն է ու իւ­րա­յատ­կու­թիւնը անոր, մի­ա­ժա­մա­նակ դար­ձած է խո­ցե­լի ու դիւ­րա­բեկ երե­ւոյթ մը, զոր օգ­տա­գործ­ուած է ու­րիշ­նե­րու կող­մէ: Երկ­րորդ, շր­ջա­նա­յին լար­ուա­ծու­թիւն­ներն ու տագ­նապ­նե­րը յա­ճախ ներ­քին բե­ւե­ռա­ցում­ներ յա­ռա­ջա­ցու­ցած են Լի­բա­նա­նէն ներս՝ պատ­ճառ դառ­նա­լով մի­աս­նա­կա­նու­թեան տկա­րաց­ման»: Իր խօս­քը շա­րու­նա­կե­լով՝ Արամ Ա. Կա­թո­ղի­կոս ըսաւ.- «Հարկ է ըլ­լալ իրա­պաշտ յատ­կա­պէս ներ­կայ հա­մաշ­խար­հայ­նա­ցած աշ­խար­հին մէջ: Լի­բա­նա­նը կա­րե­լի չէ կղզիի վե­րա­ծել. ան ան­բա­ժա­նե­լի մասն է Մի­ջին Արե­ւել­քին ու արա­բա­կան աշ­խար­հին: Հե­տե­ւա­բար, իր ու­նե­ցած փոխ-յա­րա­բե­րու­թիւնն ու գոր­ծակ­ցու­թիւնը այլ եր­կիր­նե­րու հետ, յա­ճախ իրենց դրա­կան հե­տե­ւանք­նե­րուն կող­քին կր­նան նա­եւ բա­ցա­սա­կան հե­տե­ւանք­ներ ու­նե­նալ Լի­բա­նա­նէն ներս: Անհ­րա­ժեշտ է, որ քա­ղա­քա­կան ղե­կա­վար­նե­րը ըլ­լան նա­խան­ձախն­դիր՝ Լի­բա­նա­նի մի­աս­նա­կա­նու­թեան պահ­պան­ման ու շա­հե­րու պաշտ­պան­ման նկատ­մամբ: Այս ձե­ւով միայն Լի­բա­նա­նը կր­նայ իր չէ­զո­քու­թիւնը ամուր պա­հել»:

Իր դա­սա­խօ­սու­թիւնը շա­րու­նա­կե­լով՝ վե­հա­փառ հայ­րա­պե­տը հարց տուաւ.- «Լի­բա­նա­նը կա­րե­լիու­թիւնը ու­նի՞ ներ­կայ կա­ցու­թե­նէն դուրս գա­լու: Այո՛, հա­ւա­քա­կան կամ­քով ու յանձ­նա­ռու­թեամբ, հա­մայն­քա­պե­տնե­րու ամ­բող­ջա­կան զօ­րակ­ցու­թեամբ եւ քա­ղա­քա­կան ղե­կա­վար­նե­րու պա­տաս­խա­նա­տու վե­րա­բե­րու­մով: Լի­բա­նա­նը մարդ­կա­յին, բա­րե­կա­մա­կան, յա­րա­բե­րա­կան ու տն­տե­սա­կան, ներ­քին թէ ար­տա­քին, լայն կա­րե­լիու­թիւն­ներ ու­նի ինք­զինք վե­րա­կանգ­նե­լու, նոյ­նիսկ առանց ու­րիշ­նե­րու օժան­դա­կութ­եան, երբ.- ա) հա­ւա­քա­կան շա­հե­րը գե­րա­դաս­ուին հա­մայն­քա­յին, անձ­նա­կան ու կողմ­նա­կի շա­հե­րէ. բ) Լի­բա­նա­նի պե­տու­թեան ու ժո­ղո­վուր­դին շա­հե­րը գե­րի­վեր նկատ­ուին ու­րիշ­նե­րու, նոյ­նի՛սկ բա­րե­կամ­նե­րու շա­հե­րէն: Ա՛յս է Լի­բա­նա­նը դէ­պի զար­գա­ցում եւ անվ­տան­գու­թիւն առաջ­նոր­դող մի­ակ ապա­հով ճամ­բան: Հե­տե­ւա­բար, Լի­բա­նա­նը ինք­զին­քին վս­տա­հե­լու եւ իր ճի­գով վե­րա­կանգ­նե­լու կա­րե­լիու­թիւն­նե­րը ու­նի՝ եթէ զա­նոնք ճի՛շդ կեր­պով օգ­տա­գոր­ծե­լու խո­հե­մու­թիւնը ու պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւնը ու­նե­նայ», շեշ­տեց վե­հա­փառ հայ­րա­պե­տը:

Ապա, ան հա­կիրճ կեր­պով անդ­րա­դար­ձաւ եր­կու հանգր­ուան­նե­րու, որոնք կր­նան Լի­բա­նա­նը դէ­պի վե­րա­կանգ­նում առաջ­նոր­դել.- «Առա­ջին, նոր կա­ռա­վա­րու­թեան կազ­մու­թիւնը պէտք է ըլ­լայ շու­տա­փոյթ եւ անոր առաջ­նա­հերթ պար­տա­ւո­րու­թիւնը պէտք է ըլ­լայ ըն­կե­րատն­տե­սա­կան հար­ցե­րու քն­նար­կու­մը եւ անհ­րա­ժեշտ մի­ջոց­նե­րու որ­դեգ­րու­մը՝ պա­հանջ­ուած բա­րե­կար­գու­թիւն­նե­րը կա­տա­րե­լով, որ­պէս­զի կա­րե­լի դառ­նայ մէկ կող­մէն օգ­տա­կար ըլ­լալ ժո­ղո­վուր­դին դժ­ուա­րու­թիւն­նե­րուն եւ միւս կող­մէ ապա­հո­վել մի­ջազ­գա­յին կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ան­մի­ջա­կան նե­ցու­կը: Երկ­րորդ, թա­է­ֆի քրիս­տոն­եայ-իս­լամ հա­մա­հա­ւա­սա­րու­թեան վրայ հիմն­ուած հա­մա­ձայ­նա­գի­րը անհ­րա­ժեշտ է, որ ամ­բող­ջու­թեամբ գոր­ծադր­ուի: Այս ծի­րէն ներս յա­տուկ ու­շադ­րու­թիւն հարկ է դարձ­նել ծե­րա­կոյ­տի ստեղծ­ման, պե­տա­կան կա­ռոյց­նե­րու ապա­կեդ­րո­նաց­ման, քա­ղա­քա­պե­տու­թիւն­նե­րու գոր­ծու­նէ­ու­թեան եւ իրա­ւա­սու­թեան ըն­դար­ձակ­ման եւ պե­տա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու թա­փան­ցիկ ու հաշ­ուե­տու աշ­խա­տան­քին»:

Իր դա­սա­խօ­սու­թեան աւար­տին, Արամ Ա. Վե­հա­փառ Հայ­րա­պե­տը դարձ­եալ շեշ­տեց Վա­տի­կա­նի եւ Լի­բա­նա­նի բա­րե­կամ եր­կիր­նե­րու ամ­բող­ջա­կան աջակ­ցու­թիւնը, որ­պէս­զի կա­րե­լի ըլ­լայ եր­կի­րը դուրս բե­րել տա­կաւ խո­րա­ցող ներ­կայ տագ­նա­պէն: