Սուրիոյ տասնամեայ պատերազմի ընթացքին Հալէպ նահանգը զինեալ ահաբեկչական խմբաւորումներուն կողմէ հրթիռներու թիրախ դարձաւ: Սուրիոյ տնտեսական մայրաքաղաքը ահաւոր քանդումի ենթարկուեցաւ, ինչ որ իր վատ ազդեցութիւնը ունեցաւ երկրին տնտեսութեան վրայ: Հալէպի մէջ կը գործէին բազմաթիւ արդիւնաբերական շրջաններ, որոնց մեծամասնութեան իրավիճակը աղէտալի էր պատերազմի տարիներուն: Արհեստաւորները պարտադրաբար լքեցին իրենց գործարաններն ու գործատեղիները, որովհետեւ այդ սարսափելի պայմաններուն մէջ գոյատեւելը կարելի չէր: Հալէպի Ռամուսէ արդիւնաբերական շրջանը եւս նոյն իրավիճակին մատնուեցաւ. համեմատաբար այլ արդիւնաբերական շրջաններու, Ռամուսէի շրջանը ամենամեծ վնասը կրեց: Այս առիթով, «Գանձասար» շաբաթաթերթը հարցազրոյց մը ունեցաւ Հալէպ նահանգի Ինքնաշարժներու Նորոգման Միութեան նախագահ, Հալէպի Արհեստաւորներու Ընդհանուր Միութեան անդամ պրն. Արսէն Աղայէկեանի հետ, որպէսզի լուսարձակի տակ առնէ Ռամուսէ շրջանին պատմութիւնն ու ներկայ իրավիճակը:
«Գանձասար»-Կրնա՞ք խօսիլ Ռամուսէ արդիւնաբերական շրջանի պատմութեան մասին:
Արսէն Աղայէկեան- Երկար տարիներ առաջ Ռամուսէ շրջանը արդիւնաբերական շրջան չէր, այլ կառավարութեան կողմէ յատկացուած բեռնակառքերու կեդրոն էր: Հոն կը գտնուէին բազմաթիւ բեռնակառքեր, որոնք ցամաքի ճամբով Հալէպէն այլազան տեսակի բեռներ կը կրէին դէպի այլ նահանգներ եւ արաբական կարգ մը երկիրներ: 1960-ական թուականներուն կառավարութիւնը բեռնակառք շինող եւ նորոգող արհեստաւորներուն հողեր տրամադրեց Հին Ռամուսէ շրջանին մէջ, որպէսզի շրջանը այդ արհեստով յատկանշուի: 1980-ական թուականներուն պատուեցաւ Նոր Ռամուսէ շրջանը, ուր կը գտնուէր ինքնաշարժի նորոգութեան վերաբերող բազմազան արհեստներ: Տարիներու ընթացքին շրջանը ամբողջութեամբ դարձաւ արդիւնաբերական քաղաք։
«Գ»- Ինչո՞ւ յատկապէս Ռամուսէ շրջանը ահաւոր վնասներ կրեց պատերազմի տարիներու ընթացքին, եւ ի՞նչ ազդեցութիւն ունեցաւ այդ մէկը Հալէպի տնտեսութեան վրայ:
Ա.Ա.- Հիմնական պատճառը այն է, որ Ռամուսէ շրջանին մօտ կը գտնուէին զինուորական երկու կարեւոր կեդրոններ՝ սուրիական բանակին ենթակայ թնդանօթի արձակման կեդրոնը եւ զինարանը: Զինեալ ահաբեկչական խմբաւորումները շրջանը ամբողջութեամբ հրթիռակոծման թիրախ դարձուցին, յիշեալ երկու կեդրոնները գրաւելու նպատակով: Ռամուսէի շրջանը ոչ միայն Սուրիոյ մակարդակով այլեւ ամբողջ միջին արեւելքի համար նշանակալից դիրք գրաւող շրջան էր, յատկանշուած բեռնակառքերու շինութեամբ եւ նորոգութեամբ: Ոչ միայն սուրիական տարբեր նահանգներէ, այլեւ արաբական երկիրներէ կու գային Ռամուսէ բեռնակառքեր նորոգելու համար, ինչպէս Յորդանանէն, Իրաքէն, Եամանէն եւ այլն: Կարեւոր է յիշել, որ յաճախորդներուն մեծամասնութիւնը իր բեռնակառքերու կամ ինքնաշարժներու նորոգութիւնը կը վստահէր հայ վարպետներու։ Թէեւ հայ արհեստաւորներուն թիւը շատ չէր, սակայն իրենց գործին հմուտ դարձած վարպետներ էին։ Կարելի է ըսել, թէ Ռամուսէ շրջանին քանդումը իր վատ ազդեցութիւնը ունեցաւ Սուրիոյ եւ մասնաւորապէս Հալէպի տնտեսութեան վրայ, արդիւնաբերական արտադրութեան շարժումը տկարացնելով քաղաքէն ներս:
«Գ. »- Ութը տարուան անջատումէն ետք, այսօր ելեկտրականութեան ցանցերը վերականգնեցան Ռամուսէի շրջանին մէջ: Խօսինք այս ուղղութեամբ ձեր միութեան տարած աշխատանքներուն շուրջ եւ այս մէկը որքան դրական ազդեցութիւն կրնայ ունենալ նահանգին տնտեսութեան վրայ:
Ա.Ա.- Ռամուսէ շրջանին մէջ ելեկտրականութեան ցանցերու վերականգնումին գծով մեր միութիւնը զանազան հանդիպումներ ունեցաւ Հալէպի նահանգապետ Հուսէյն Տիապի հետ։ Ան յարատեւ կը քաջալերէր մեզ եւ մեր առաջարկները անյապաղ կը փոխանցէր Սուրիոյ նախագահ Պաշշար ալ Ասատին, որ նախանձախնդիր է Հալէպի արդիւնաբերական շրջաններու նորոգութեան։ Ընդունելով մեր պահանջը, նախագահ Ասատ երկու տարի առաջ 150 միլիոն ս.ո. տրամադրեց Ռամուսէի ելեկտրականութիւն մատակարարող կայանները վերանորոգելու համար, ինչպէս նաեւ 1 միլիառ եւ 460 միլիոն ս.ո. տրամադրեց Հալէպի արուարձանի Ճպրին արդիւնաբերական շրջանի մէջ գործատեղիներ պատելու, նպատակ ունենալով քաղաքին մէջ ինքնաշարժներու նորոգման վերաբերող արհեստանոցները հոն փոխադրելու: Երկու տարուան աշխատանքէն ետք այսօր Ռամուսէի շրջաններու մեծամասնութիւնը ելեկտրականութեամբ օժտուեցան, յոյսով ենք, որ մնացած քանդումները վերաշինուին մօտօրէն: Արհեստաւորները անհամբեր կը սպասէին ելեկտրականութեան ցանցերու վերականգնումը, այս մէկը քաջալերեց անոնց վերադառնալու իրենց գործատեղիները եւ աշխատանքը վերսկսելու։ Ռամուսէի մէջ արդիւնաբերական շարժումը պիտի վերաշխուժանայ եւ շրջանը հետզհետէ պիտի վերականգնէ իր նախկին դիրքը որպէս Սուրիոյ եւ Արեւելքի մէջ արդիւնաբերական կարեւոր շրջան:
«Գ. »- Զինուորական պատերազմը դադրելէ ետք, ինչպէ՞ս կը գնահատէք հայ արհեստաւորներուն վիճակը հոն:
Ա.Ա.- Ռամուսէ շրջանի ընդհանուր արհեստաւորներուն իրավիճակը ցաւալի էր պատերազմի տարիներուն: Ես 1960-ական թուականներէն Ռամուսէի մէջ առաջին հայ արհեստաւորներէն էի, հակառակ անոր որ արհեստիս հմուտ դարձած եմ եւ անձնական ճիգերով Սուրիոյ մէջ առաջին բեռնատար շինողը եղած եմ, սակայն շատերու նման 2014-ին ստիպուեցայ ամէն ինչ ետիս ձգել եւ գործատեղիս փակել, որովհետեւ զինեալ ահաբեկչական խմբաւորումները Ռամուսէ խուժեցին եւ գրաւեցին շրջանը: Ես եւ բոլոր Հին Ռամուսէի արհեստաւորները կարելիութիւն չունէինք մեր արհեստները քաղաք փոխադրելու, որովհետեւ քաղաքէն ներս բեռնակառքերու մուտքը եւ նորոգելը արտօնուած չէին:
«Գ. »- Վերջապէս ի՞նչ կ’ուզէք ըսել։
Ա.Ա.- Նախ շնորհակալութիւն կը յայտնեմ «Գանձասար»ի խմբագրակազմին եւ կը գնահատեմ ձեր տարած աշխատանքը: Ներկայ պայմանները քաջալերելի կը թուին: Բոլորս յոյսով ենք, որ ամենամօտ ժամանակամիջոցին պիտի վերադառնանք մեր գործատեղիները եւ պիտի նպաստենք Հալէպի տնտեսութեան բարելաւման:
Հարցազրոյցը վարեց՝
Մարէն Պապեան-Աղայէկեան