Սուր­իոյ տաս­նամ­եայ պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քին Հա­լէպ նա­հան­գը զին­եալ ահա­բեկ­չա­կան խմ­բա­ւո­րում­նե­րուն կող­մէ հր­թիռ­նե­րու թի­րախ դար­ձաւ: Սուր­իոյ տն­տե­սա­կան մայ­րա­քա­ղա­քը ահա­ւոր քան­դու­մի են­թա­րկ­ուե­ցաւ, ինչ որ իր վատ ազ­դե­ցու­թիւնը ու­նե­ցաւ երկ­րին տն­տե­սու­թեան վրայ: Հա­լէ­պի մէջ կը գոր­ծէ­ին բազ­մա­թիւ ար­դիւ­նա­բե­րա­կան շր­ջան­ներ, որոնց մե­ծա­մաս­նու­թեան իրա­վի­ճա­կը աղէ­տա­լի էր պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րուն: Ար­հես­տա­ւոր­նե­րը պար­տադ­րա­բար լքե­ցին  իրենց գոր­ծա­րան­ներն ու գոր­ծա­տե­ղի­նե­րը, որով­հե­տեւ այդ սար­սա­փե­լի պայ­ման­նե­րուն մէջ գո­յա­տե­ւե­լը կա­րե­լի չէր: Հա­լէ­պի Ռա­մու­սէ ար­դիւ­նա­բե­րա­կան շր­ջա­նը եւս նոյն իրա­վի­ճա­կին մատն­ուե­ցաւ. հա­մե­մա­տա­բար  այլ ար­դիւ­նա­բե­րա­կան շր­ջան­նե­րու, Ռա­մու­սէի շր­ջա­նը ամե­նա­մեծ վնա­սը կրեց: Այս առի­թով, «Գան­ձա­սար» շա­բա­թա­թեր­թը հար­ցազ­րոյց  մը ու­նե­ցաւ Հա­լէպ նա­հան­գի Ինք­նա­շարժ­նե­րու Նո­րոգ­ման Միութ­եան նա­խա­գահ, Հա­լէ­պի Ար­հես­տա­ւոր­նե­րու Ընդ­հա­նուր Միու­թեան ան­դամ պրն. Ար­սէն Աղա­յէկ­եա­նի հետ, որ­պէս­զի լու­սար­ձա­կի տակ առ­նէ Ռա­մու­սէ շր­ջա­նին պատ­մու­թիւնն ու ներ­կայ իրա­վի­ճա­կը:

 «Գան­ձա­սար»-Կր­նա՞ք խօ­սիլ Ռա­մու­սէ ար­դիւ­նա­բե­րա­կան շր­ջա­նի պատ­մու­թեան մա­սին:

Ար­սէն Աղա­յէկ­եան- Եր­կար տա­րի­ներ առաջ Ռա­մու­սէ շր­ջա­նը ար­դիւ­նա­բե­րա­կան շր­ջան չէր, այլ կա­ռա­վա­րու­թեան կող­մէ յատ­կաց­ուած բեռ­նա­կառ­քե­րու կեդ­րոն էր: Հոն կը գտն­ուէ­ին բազ­մա­թիւ բեռ­նա­կառ­քեր, որոնք ցա­մա­քի ճամ­բով Հա­լէ­պէն այ­լա­զան տե­սա­կի բեռ­ներ կը կրէ­ին դէ­պի այլ նա­հանգ­ներ եւ արա­բա­կան կարգ մը եր­կիր­ներ: 1960-ական թուա­կան­նե­րուն կա­ռա­վա­րու­թիւնը բեռ­նա­կառք շի­նող եւ նո­րո­գող ար­հես­տա­ւոր­նե­րուն հո­ղեր տրա­մադ­րեց Հին Ռա­մու­սէ շր­ջա­նին մէջ, որ­պէս­զի շր­ջա­նը այդ ար­հես­տով յատ­կանշ­ուի: 1980-ական թուա­կան­նե­րուն պատ­ուե­ցաւ Նոր Ռա­մու­սէ շր­ջա­նը, ուր կը գտն­ուէր ինք­նա­շար­ժի նո­րո­գու­թեան վե­րա­բե­րող բազ­մա­զան ար­հեստ­ներ: Տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին շր­ջա­նը ամ­բող­ջութ­եամբ դար­ձաւ ար­դիւ­նա­բե­րա­կան քա­ղաք։

«Գ»- Ին­չո՞ւ յատ­կա­պէս Ռա­մու­սէ շր­ջա­նը ահա­ւոր վնաս­ներ կրեց պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին, եւ ի՞նչ­ ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցաւ այդ մէ­կը Հա­լէ­պի տն­տե­սու­թեան վրայ:

Ա.Ա.- Հիմ­նա­կան պատ­ճա­ռը այն է, որ Ռա­մու­սէ շր­ջա­նին մօտ կը գտն­ուէ­ին զի­նուո­րա­կան եր­կու կա­րե­ւոր կեդ­րոն­ներ՝  սուր­ի­ա­կան բա­նա­կին են­թա­կայ թն­դա­նօ­թի ար­ձակ­ման կեդ­րո­նը եւ զի­նա­րա­նը: Զին­եալ ահա­բեկ­չա­կան խմ­բա­ւո­րում­նե­րը շր­ջա­նը ամ­բող­ջու­թեամբ հր­թի­ռա­կոծ­ման թի­րախ դար­ձու­ցին, յիշ­եալ եր­կու կեդ­րոն­նե­րը գրա­ւե­լու նպա­տա­կով: Ռա­մու­սէի շր­ջա­նը ոչ միայն Սուր­իոյ մա­կար­դա­կով այ­լեւ ամ­բողջ մի­ջին արե­ւել­քի հա­մար նշա­նա­կա­լից դիրք գրա­ւող շր­ջան էր, յատ­կանշ­ուած բեռ­նա­կառ­քե­րու շի­նութ­եամբ եւ նո­րո­գու­թեամբ: Ոչ միայն սուր­ի­ա­կան տար­բեր նա­հանգ­նե­րէ, այ­լեւ արա­բա­կան եր­կիր­նե­րէ  կու գա­յին Ռա­մու­սէ բեռ­նա­կառ­քեր նո­րո­գե­լու հա­մար, ինչ­պէս Յոր­դա­նա­նէն, Իրա­քէն, Եա­մա­նէն եւ այլն: Կա­րե­ւոր է յի­շել, որ յա­ճա­խորդ­նե­րուն մե­ծա­մաս­նու­թիւնը իր բեռ­նա­կառ­քե­րու կամ ինք­նա­շարժ­նե­րու նո­րո­գու­թիւնը կը վս­տա­հէր հայ վար­պետ­նե­րու։ Թէ­եւ հայ ար­հես­տա­ւոր­նե­րուն թիւը շատ չէր, սա­կայն իրենց գոր­ծին հմուտ դար­ձած վար­պետ­ներ էին։ Կա­րե­լի է ըսել, թէ Ռա­մու­սէ շր­ջա­նին քան­դու­մը իր վատ ազ­դե­ցու­թիւնը ու­նե­ցաւ Սուր­իոյ եւ մաս­նա­ւո­րա­պէս Հա­լէ­պի տն­տե­սութ­եան վրայ, ար­դիւ­նա­բե­րա­կան ար­տադ­րու­թեան շար­ժու­մը տկա­րաց­նե­լով քա­ղա­քէն ներս:

«Գ. »- Ու­թը տար­ուան ան­ջա­տու­մէն ետք, այ­սօր ելեկտ­րա­կա­նու­թեան ցան­ցե­րը վե­րա­կանգ­նե­ցան Ռա­մու­սէի շր­ջա­նին մէջ: Խօ­սինք այս ուղ­ղու­թեամբ ձեր միու­թեան տա­րած աշ­խա­տանք­նե­րուն շուրջ եւ այս մէ­կը որ­քան դրա­կան ազ­դե­ցու­թիւն կր­նայ ու­նե­նալ նա­հան­գին տն­տե­սու­թեան վրայ:

Ա.Ա.- Ռա­մու­սէ շր­ջա­նին մէջ ելեկտ­րա­կա­նու­թեան ցան­ցե­րու վե­րա­կանգ­նու­մին գծով մեր միու­թիւնը զա­նա­զան հան­դի­պում­ներ ու­նե­ցաւ Հա­լէ­պի նա­հան­գա­պետ Հու­սէյն Տի­ա­պի հետ։ Ան յա­րա­տեւ կը քա­ջա­լե­րէր մեզ եւ մեր առա­ջարկ­նե­րը ան­յա­պաղ կը փո­խան­ցէր Սուր­իոյ նա­խա­գահ Պաշ­շար ալ Ասա­տին, որ նա­խան­ձախն­դիր է Հա­լէ­պի ար­դիւ­նա­բե­րա­կան շր­ջան­նե­րու նո­րո­գու­թեան։ Ըն­դու­նե­լով մեր պա­հան­ջը, նա­խա­գահ Ասատ եր­կու տա­րի առաջ 150 միլի­ոն ս.ո. տրա­մադ­րեց Ռա­մու­սէի ելեկտ­րա­կա­նու­թիւն մա­տա­կա­րա­րող կա­յան­նե­րը վե­րա­նո­րո­գե­լու հա­մար, ինչ­պէս նա­եւ 1 միլ­ի­առ եւ 460  միլի­ոն ս.ո. տրա­մադ­րեց Հա­լէ­պի ար­ուար­ձա­նի Ճպ­րին ար­դիւ­նա­բե­րա­կան շր­ջա­նի մէջ գոր­ծա­տե­ղի­ներ պա­տե­լու, նպա­տակ ու­նե­նա­լով քա­ղա­քին մէջ ինք­նա­շարժ­նե­րու նո­րոգ­ման վե­րա­բե­րող ար­հես­տա­նոց­նե­րը հոն փո­խադ­րե­լու: Եր­կու տար­ուան աշ­խա­տան­քէն ետք այ­սօր Ռա­մու­սէի  շր­ջան­նե­րու մե­ծա­մաս­նու­թիւնը ելեկտ­րա­կա­նու­թեամբ օժտ­ուե­ցան, յոյ­սով ենք, որ մնա­ցած քան­դում­նե­րը վե­րա­շին­ուին մօ­տօ­րէն: Ար­հես­տա­ւոր­նե­րը ան­համ­բեր կը սպա­սէ­ին ելեկտ­րա­կա­նու­թեան ցան­ցե­րու վե­րա­կանգ­նու­մը, այս մէ­կը քա­ջա­լե­րեց անոնց վե­րա­դառ­նա­լու իրենց գոր­ծա­տե­ղի­նե­րը եւ աշ­խա­տան­քը վերսկ­սե­լու։ Ռա­մու­սէի մէջ ար­դիւ­նա­բե­րա­կան շար­ժու­մը պի­տի վե­րաշ­խու­ժա­նայ եւ շր­ջա­նը հետզ­հե­տէ պի­տի վե­րա­կանգ­նէ իր նախ­կին դիր­քը որ­պէս Սուր­իոյ եւ Արե­ւել­քի մէջ ար­դիւ­նա­բե­րա­կան կա­րե­ւոր շր­ջան:

«Գ. »- Զի­նուո­րա­կան պա­տե­րազ­մը դադ­րե­լէ ետք, ինչ­պէ՞ս կը գնա­հա­տէք հայ ար­հես­տա­ւոր­նե­րուն վի­ճա­կը հոն:

Ա.Ա.- Ռա­մու­սէ շր­ջա­նի ընդ­հա­նուր ար­հես­տա­ւոր­նե­րուն իրա­վի­ճա­կը ցա­ւա­լի էր պա­տե­րազ­մի տա­րի­նե­րուն: Ես 1960-ական թուա­կան­նե­րէն Ռա­մու­սէի մէջ առա­ջին հայ ար­հես­տա­ւոր­նե­րէն էի, հա­կա­ռակ անոր որ ար­հես­տիս հմուտ դար­ձած եմ եւ անձ­նա­կան ճի­գե­րով Սուր­իոյ մէջ առա­ջին բեռ­նա­տար շի­նո­ղը եղած եմ, սա­կայն շա­տե­րու նման 2014-ին ստիպ­ուե­ցայ ամէն ինչ ետիս ձգել եւ գոր­ծա­տե­ղիս փա­կել, որով­հե­տեւ զին­եալ ահա­բեկ­չա­կան խմ­բա­ւո­րում­նե­րը Ռա­մու­սէ խու­ժե­ցին եւ գրա­ւե­ցին շր­ջա­նը: Ես եւ բո­լոր Հին Ռա­մու­սէի ար­հես­տա­ւոր­նե­րը կա­րե­լիու­թիւն չու­նէ­ինք մեր ար­հեստ­նե­րը քա­ղաք փո­խադ­րե­լու, որով­հե­տեւ  քա­ղա­քէն ներս բեռ­նա­կառ­քե­րու մուտ­քը եւ նո­րո­գե­լը ար­տօն­ուած չէ­ին:

«Գ. »- Վեր­ջապէս ի՞նչ կ’ու­զէք ըսել։

Ա.Ա.- Նախ շնոր­հա­կա­լու­թիւն կը յայտ­նեմ «Գան­ձա­սար»ի խմ­բագ­րա­կազ­մին եւ կը գնա­հա­տեմ ձեր տա­րած աշ­խա­տան­քը: Ներ­կայ պայ­ման­նե­րը քա­ջա­լե­րե­լի կը թուին: Բո­լորս յոյ­սով ենք, որ ամե­նա­մօտ ժա­մա­նա­կա­մի­ջո­ցին պի­տի վե­րա­դառ­նանք մեր գոր­ծա­տե­ղի­նե­րը եւ պի­տի նպաս­տենք Հա­լէ­պի տն­տե­սութ­եան բա­րե­լաւ­ման:

Հարցազրոյցը վարեց՝

Մարէն Պապեան-Աղայէկեան