Եղեւինը հասակ առեր եւ շէնքի բարձրութեան համահաւասար կը կանգնի ձիգ, հպարտ, թեւերը պարզած՝ կարծես ըսել կ’ուզէ, որ ոչ մէկ բան պատահեր է, որ ի՛նք բնական ընթացքով աճեր ու մեծցեր է, որ ընդամէնը ես էի բացական, որ ականատես չեղայ իր աճումին։ Բաւական խիտ է ու իր խտութեան մէջ թռչող միջատներ, ճնճղուկներ բոյն դրած են եւ ամէն բան շա՜տ լաւ է եւ բնական։ Քովի թուփերը մեծցեր ու տերեւները սերտ ու պիրկ կերպով իրարու միացած են եւ հովանոցի տեսք առնելով՝ հովանի կ’ընեն մայթը ու արեւի տաք շողէն կը պաշտպանեն անցորդները։ Ի՜նչպիսի սեղմութիւն… Հալէպը տեղն է, ես չկամ։ Բնութիւնը իր ծաղկումը կը շարունակէ ի հեճուկս սնափառ աշխարհակալներուն եւ անոնց իսկ կողմէ մղուած պատերազմներուն։ Հոն իշխողը խղճի պակասութիւնն է, անասնական բնազդը, վայրագութիւնը, իսկ բնութիւնը բարի է եւ արդար։ Եւ այս ծառը, զոր կը դիտեմ հիմա իմ պատշգամէս, կը տեղափոխէ զիս դէպի մանկութիւն, երբ օթոքար սպասելու ատեն անոր տակ կը կենայինք ես, քոյրս եւ եղբայրս փոքրիկ։ Կաղանդին ալ գունաւոր լոյսերով կը զարդարէինք զինք, որ ամէն վառիլ մարելուն ինքզինք պճնուած զգար ու զարդարուն։ -Նետեց. ի՞նչը բաց մոռցեր ենք, նորէն։ Այս անգամ ալ կը վառին ու կը մարին լոյսերը Հալէպի, բայց ոչ պճնաբար, այլ խռովք ու ափսոսանք առթելով բնակիչներուն հոգիներէն ներս, ի դէմս անցեալի փառքի օրերուն։ Ամբերն է, որ կը նետէ, երբ ճնշուած զգայ. ճիշդ այնպէս ինչպէս «ֆիուզներս նետեց» պիտի ըսէր մէկը, երբ հազար անգամ այս ամբերներուն մարելէն զայրանար։ Ու այս անգամ նոյն ծառին տակէն անցնելով կ’երթաս՝ վեր առնելու կոճակը լոյսին, որ եթէ աննշմարելի իրականութիւն է իր գոյութիւնը այլ երկիրներու մէջ, Հալէպի համար անիկա տառապանքով վաստկած հաճոյք է։ -Ինչո՞ւ դուրս չէք ելլեր հոսկէ։ -Օ՜, ի՞նչ ընենք ելլենք։ Մենք հոս ուրախանալու շատ առիթներ ունինք. լոյսը կու գայ՝ կ’ուրախանանք, ամբերը կու գայ՝ կ’ուրախանանք, հաց կ’առնենք փուռին դիմաց երկար պոչ բռնելէ ետք՝ կ’ուրախանանք, քարիւղ կը ճարենք՝ կ’ուրախանանք, պիւթակազ կը հայթայթենք՝ կ’ուրախանանք. հապա՞… դուք այս ճոխութիւնները չունիք, չէք հասկնար։ Եւ աննշմարելին կը դառնայ կեանքի իմաստ՝ խլելով մարդոց առօրեային գրեթէ ամբողջ ժամանակը։ Իսկ ծառին տակ, մլաւան կատուն մայթին վրայ կ’երթայ ու կու գայ։ Խաղ կը խաղայ, մանաւանդ երբ բարեսիրտ դրացուհիս կեր ալ նետած է անոր ու փորը կուշտ է ու անհոգ… ի՜նչ փոյթ, որ դուն ամբերին վառիլն ու մարիլը հոգ կ’ընես։ Տառապանքը մարդուս համար է, կ’ըսեն։ Ու պատշգամը նստած՝ ծառին դիմաց, գիշերուան լռութեան մէջ, կը լսեմ ցնծութեան ձայները անցած գացած օրերու։ Յիշատակի պայծառութեամբ կը լուսաւորուի մանկութեանս պատշգամը եւ ափսոսանքին հետ երջանիկ կը զգամ, որ ունեցած եմ այդ բոլորը։ Ներքին երկուութեանս մէջ, սակայն, մտերմութիւնը հեռաւորութեան կը վերածուի։ Այն ինչին, որ մասնիկն էի ես ժամանակին, այժմ հեռաւորութեան ակնոցով կը նայի ինծի. ի՞նքն ինծի, թէ ես իրեն, չեմ գիտեր, սակայն կը զգամ, որ իմսը իմս չէ հիմա։ Տարօրինակ զգացումով կը համակուիմ, բայց գոհ եմ այս վերադարձին համար։ Ներկան զգալու համար անցեալը տեսնել պէտք է։ Ըլլալ հոն, ուր բացակայած էիր եւ զգալ կեանքի հանգրուաններու անցումը։ Իսկ ի՞նչ ըսել է ներկայ ըլլալ, մա՛նաւանդ այս դարուս, երբ համաճարակներն ու պատերազմները մարդիկը կը մեկուսացնեն եւ կը տեղափոխեն առցանց աշխարհ, ուր ամէն կապ կոճակէ կախեալ է, որուն հմուտը կ’ըլլաս ակամայ, եւ նոր աշխարհ մը կը բացուի դէմդ, նոր ծանօթութիւններ, նոր կապեր անշօշափելի. նոյնիսկ ապրուստդ անկէ կախեալ կ’ըլլայ։ Կ’ըսուի թէ պայմաններուն յարմարելու ատակ է մարդս, միշտ ենթակայ փոփոխութիւններու, լաւ եւ գէշ իմաստներով։ Ու աթոռս ճօճելով գլուխս վեր կը բարձրացնեմ եւ կը տեսնեմ մութ երկինքը ու ի՛մ աստղս փայլուն։ Նո՛յն աստղը չէ՞ միթէ, որ Երեւանի պատշգամէս ալ կը դիտեմ։ Փայլուն աստղը ժամանակ եւ տարածութիւն կը նոյնացնէ։ Մանկութեանս նո՛յն աստղն է ահա, որ նո՛յն պայծառութեամբ կը շողայ։ Ու կը դիտեմ դրացիներուն պատշգամները, որոնք լուացուիլ կը սկսին ու իւրաքանչիւր դրացի սպունգը առած պատշգամ կ’ելլէ հաղորդուելու համար գիշերուան պայծառութեան հետ։ Ու կը թուի, թէ ամէն բան նոյնն է, ընդամէնը՝ ես էի բացական։

Սօսի Միշոյեան-Տապպաղեան