Յունուար 2025-ին Իսրայէլի եւ Համասի միջեւ հաստատուած զինադադարը վերջ տուաւ 15 ամսուան հակամարտութեան, որ Կազզան վերածեց աւերակի: Զինադադարը, ի հարկէ, ժամանակաւոր համաձայնութիւն է, բայց անիկա Կազզային առջեւ բացաւ ապագայի եւ խաղաղութեան հեռանկարներ: Այս յօդուածը ամփոփ ձեւով կ’անդրադառնայ՝ Կազզայի ներկայ իրավիճակին, դիմագրաւած մարտահրաւէրներուն եւ երկարատեւ խաղաղութեան հեռանկարներուն:
Զինադադարի արդիւնքները
Զինադադարը Կազզայի մէջ ապահովեց փխրուն խաղաղութիւն: Պատերազմը պատճառեց աւելի քան 60.000 կառոյցներու կործանում եւ յառաջացուց միլիոնաւոր թոներով աւերակներ: Մարդասիրական ճգնաժամը վատ է, բազմաթիւ պաղեստինցիներ թաղուած կը մնան աւերակներու տակ, իսկ կենսական ծառայութիւնները խափանուած են: Միջազգային ընտանիքը խոստացած է աջակցիլ վերականգնման աշխատանքներուն, բայց գործընթացը տասնամեակներ եւ միլիառաւոր տոլարներ կը պահանջէ:
Վերակառուցման ջանքեր
Կազզան վերակառուցելու ջանքերը շուտով կը սկսին: Միջազգային նուիրատուները խոստացած են նշանակալի նիւթական օգնութիւն տրամադրել: Սակայն քանդումներու տարողութիւնը մեծ մարտահրաւէրներու առջեւ դրած է շրջանը: Ենթակառոյցները, ինչպէս՝ դպրոցները, հիւանդանոցները եւ բնակարանները, պէտք է վերակառուցել: Մարդասիրական կարիքները շատ մեծ են, բնակիչները զրկուած են՝ մաքուր ջուրէ, ելեկտրականութենէ եւ առողջապահական հիմնական ծառայութիւններէ: Այս ջանքերու համակարգումը քաղաքական լարուած միջավայրի մէջ յաւելեալ խոչընդոտ կ’աւելցնէ արդէն իսկ քանդուած Կազզային:
Մարդասիրական օժանդակութիւն
Միջազգային տարբեր կազմակերպութիւններ եւ ոչ-կառավարական կազմակերպութիւններ (NGO) ապահոված են անմիջական օգնութիւն, ներառեալ՝ սննդամթերք, բժշկական պէտքեր եւ առժամեայ հանրակացարաններ: Սակայն քաղաքական եւ կենսական նիւթերու փոխադրութեան սահմանափակումներու պատճառով դժուար է հասնիլ բնակչութեան բոլոր կարիքներուն: Ներգրաւումը շահագրգիռ տարբեր կողմերու, որոնք ունին տարբեր օրակարգեր, աւելիով կը բարդացնէ օգնութեան մատուցման գործընթացը:
Խաղաղութեան մարտահրաւէրները
Խաղաղութեան ուղին Կազզայի մէջ լեցուն է մարտահրաւէրներով: Համասը կը մնայ շրջանի գերակշռող ուժը՝ վերահսկելով օգնութիւնն ու անվտանգութիւնը՝ հակառակ անոր ազդեցութիւնը տկարացնելու Իսրայէլի ջանքերուն: Քաղաքական լուծման հնարաւորութիւնները բարդ են, եւ քննարկումները կը շարունակուին կառավարման ձեւերու ու ղեկավարութեան դերերու մասին: Միջազգային ընտանիքը բաժնուած է Կազզայի վերականգնման եւ երկարատեւ կայունութեան ապահովման միջոցներու շուրջ:
Քաղաքական բեւեռացում
Կազզայի քաղաքական դաշտը բեւեռացած է եւ տարբեր խմբաւորումներ կը պայքարին իշխանութեան ու ազդեցութեան համար: Համասը, որ կը ղեկավարէ Կազզան, լարուած յարաբերութիւններ ունի Պաղեստինեան իշխանութեան հետ, որ կը կառավարէ Արեւմտեան ափը: Պաղեստինեան հաշտեցման ջանքերը բազմիցս ձախողած են՝ խանգարելով միաւորուած քաղաքական դաշտ ստեղծելու կարելիութիւնները:
Ապահովական միջավայր
Ապահովական վիճակը կը մնայ վտանգաւոր: Զինադադարը չէ յաջողած լուծել այն հիմնական խնդիրները, որոնք կասեցուցած են հակամարտութիւնը, օրինակ՝ շրջափակումները, շարժելու սահմանափակումները եւ պարբերական բռնութիւնները: Իսրայէլն ու Համասը կը մնան բարձր պատրաստուածութեան վրայ, եւ որեւէ սխալ հաշիւ կրնայ պատճառ դառնալ զինուորական գործողութիւններու վերսկսման: Շրջանի զանազան զինուած խմբաւորումներու ներկայութիւնը եւ ներքին հակամարտութիւններու կարելիութիւնները ա՛լ աւելի կը բարդացնեն ապահովական վիճակը:
Միջազգային փորձեր
Միջազգային ընտանիքը բաժնուած է Կազզայի վերականգնման եւ ընդհանուր խաղաղութեան գործընթացի մօտեցումներուն հարցով: Մինչ որոշ երկիրներ կողմ են Համասի հետ ուղղակի մասնակցութեան, ուրիշներ կը պնդեն աջակցիլ Պաղեստինեան իշխանութեան‘ իբրեւ պաղեստինեան ժողովուրդի օրինական ներկայացուցիչի: Այս տարբեր մօտեցումները բնականաբար կը խոչընդոտեն համակարգուած ջանքերը եւ արգելքներ կը ստեղծեն արդիւնաւոր դիւանագիտական նախաձեռնութիւններու համար:
Խաղաղութեան հեռանկարները
Հակառակ առկայ մարտահրաւէրներուն, Պաղեստինի մէջ խաղաղութեան հեռանկարներ կան: Վերջին հետազօտութիւնները յայտնաբերած են հասարակաց հիմքեր՝ իսրայէլացիներուն եւ պաղեստինցիներու միջեւ, օրինակ՝ տեղաշարժի ազատութիւնը, սրբավայրերու հասանելիութիւնը եւ գերիներու ազատումը: Այս գործնական փոփոխութիւնները կրնան հիմք հանդիսանալ այնպիսի խաղաղութեան համաձայնագիրի, զոր երկու կողմերն ալ կրնան ընդունիլ: Բացի ատկէ՝ տարածաշրջանային եւ միջազգային դերակատարները կը շարունակեն կարեւոր դեր խաղալ միջնորդութեան եւ խաղաղութեան ջանքերուն աջակցելու փորձերուն:
Վստահութիւն խթանելու (Confidence-building) միջոցներ
Վստահութիւն խթանելու միջոցներու իրականացումը կրնայ նպաստել խաղաղութեան բանակցութիւններուն համար նպաստաւոր միջավայր մը ստեղծելու: Կազզայի շրջափակումը մեղմացնելով, մարդասիրական օգնութիւն տրամադրելով եւ կենցաղային պայմանները բարելաւելով՝ կարելի է վստահութիւն ստեղծել կողմերու միջեւ: Այս միջոցները կրնան նաեւ մեղմացնել քաղաքացիներուն անմիջական տառապանքները եւ նուազեցնել լարուածութիւնը:
Դիւանագիտական ջանքեր
Տարածաշրջանային եւ միջազգային դերակատարները, ինչպէս, օրինակ, Եգիպտոսը, Քաթարը, Միացեալ Նահանգները եւ Եւրոպական Միութիւնը, կը շարունակեն միջնորդել Իսրայէլի եւ Համասի միջեւ: Այս դիւանագիտական ջանքերը նպատակ ունին հաստատել կայուն զինադադար եւ լուծել հակամարտութեան հիմնական խնդիրները: Դիւանագիտական նախաձեռնութիւնները, որոնք կ’ընդգրկեն առանցքային շահագրգիռ կողմերը, կրնան խթանել խաղաղութեան հեռանկարները:
Տնտեսական զարգացում
Կազզայի տնտեսական զարգացման խթանումը կրնայ նպաստել երկարատեւ կայունութեան: Նախաձեռնութիւններ, որոնք կը ստեղծեն աշխատատեղեր, կը բարելաւեն առեւտուրը եւ կ’ամրացնեն ենթակառոյցները, հաւանական է, որ բարձրացնեն տնտեսական դիմադրողականութիւնը: Տնտեսական հզօրացումը կրնայ նաեւ նուազեցնել արտաքին օգնութենէն կախեալութիւնը եւ մեղմացնել հակամարտութեան շարժառիթները:
Երկու պետութեան լուծում
Երկու պետութեան լուծումը կը մնայ յարմարագոյն ձեւը Իսրայէլ-Պաղեստին հակամարտութիւնը լուծելու համար: Այս լուծումը կը նախատեսէ անկախ պաղեստինեան պետութեան ստեղծում՝ Իսրայէլի հարեւանութեամբ, փոխադարձ համաձայնեցուած սահմաններով: Երկու պետութիւն ստեղծելու ուղղութեամբ միջազգային ընտանիքի աջակցութիւնը կրնայ ապահովել խաղաղութեան հիմքերը:
Եզրակացութիւն
Զինադադարը Կազզայի մէջ կ’ապահովէ ժամանակաւոր դադար, բայց խաղաղութեան ուղին երկար եւ անորոշ կը մնայ: Կազզայի վերակառուցումը եւ քաղաքական խնդիրներու լուծումը կը պահանջեն բոլոր շահագրգիռ կողմերու շարունակական ջանքերը: Կազզայի մէջ եւ աւելի լայն պաղեստինեան տարածքներուն մէջ կայուն խաղաղութեան հասնիլը կ’ենթադրէ՝ լուծել հակամարտութեան խնդիրները, խթանել երկխօսութիւնը եւ իրականացնել գործնական միջոցներ, որոնք կը ստեղծեն վստահութիւն եւ կը բարելաւեն ժողովուրդին կեանքը:
Վերա Եագուպեան
Միջին Արեւելքի Հայ դատի գրասենեակի պատասխանատու