Աւելի ճիշդ՝ հայ մտաւորականը։

Շատ հաւանաբար, ինծի նման շատեր, յաճախ զարմացած, իրենք իրենց հարց տուած են, թէ մեր ներկայ սովորական կեանքէն ներս, երբ ամէն տեղ եւ ամէն տեսակի պայմաններու տակ նորութիւններ եւ անակնկալ փոփոխութիւններ ակամայ մեզի դիմաւորած ու մեզ հիմնովին շշմեցուցած, շփոթանքի մատնած եւ կամ ալ ապշեցուցած են, յանկարծ մեր ազգային կեանքի հրապարակին վրայ մեծ բացակայ մը նշմարած ենք:

Խումբ մը մարդոց, ազնիւ հոյլի մը զգալի բացակայութիւնը, որ մտաւորականութիւն կ’անուանենք:

Ո՞վ է այս մտաւորական ըսուածը.- տակաւին շարունակելով մեր պրպտումներու աշխարհը, դարձեալ մենք մեզի հարց տուած ենք եւ աւելցուցած՝ թէ ի՞նչ է իրեն սահմանուած եւ կամ վստահուած դերը մեր կեանքին մէջ եւ իբրեւ պատասխան մեր դէմքին վրայ յայտնուած է անորոշութեան սովորական արտայայտութիւնը:

Չեմ յիշեր, որ օր մը մեր առօրեայ մտահոգութիւններուն եւ կամ զանազան ժողովներուն օրակարգի նիւթ դարձուցած ըլլանք նոյնինքն մեր այդ մտաւորականը: Բոլորս ալ լաւատեղեակ ենք, թէ մտաւորական ըսուած համեստ մարդը, իր օրապահիկը ապահովող պարզ արհեստաւոր մը չէ: Այսպէս՝ անկիւն մը քաշուած միշտ կը մտածէ, միշտ կը գրէ եւ հազուադէպօրէն իրեն առիթ կը տրուի «բան մը» ըսելու, խօսելու:

Մտածող միտք մը ըլլալով հանդերձ, լաւ դիտող մըն ալ է, որ ունի իր անձնական հաստատ համոզումն ու տեսակէտը, իւրայատուկ ձեւով դատելու առաքելութեամբ մը օժտուած, սովորական եւ ընթացիկ եզրակացութենէն վեր եւ տարբեր մօտեցումով ու անկնոցով կ’արտայայտուի ու կը բացայայտէ ամէն հարց: Ան ինքզինքին նման իրաւունքներու տէրը դարձուցած կամ շնորհած անձ մըն ալ է, որուն ամէնօրեայ ներկայութիւնը կը փնտռենք յուսահատօրէն:

Ահա մեր մտաւորականին անձագիրը: Անկասկած, որ նորութիւն մը ըսած չենք ըլլար, երբ աւելցնենք, թէ միեւնոյն մարդը մենք որոշ չափով անտեսած ենք: Նոյնիսկ՝ բախտաւոր եւ լաւագոյն պարագային, վերապահութեամբ մօտեցած ենք անոր ու յաճախ կարգ մը տեղեր ու պահեր իր ներկայութինը չհանդուրժելով, մեր անտարբերութեան մոլուցքէն թելադրուած, զինք բացարձակապէս մերժած եւ երբեմն ալ բացայայտօրէն զինք հալածած ենք: Եւ թերեւս ալ մեր այս բոլոր արարքներուն իբրեւ հարազատ արդիւնք՝ ընկերային կամ ազգային մեր կեանքը, եթէ ոչ միշտ, շատ յաճախ մնացած է նոյն տեղը եւ թերեւս ալ որոշ տեղեր՝ տեղքայլէն աւելի նահանջած ալ է:

Անոր համար է, որ կը կրկնենք, որ մտաւորականին խօսքը, իր մատնանշումներն ու թելադրանքները եւ նոյնիսկ իր քննադատութիւննրը, թէ՛ կշիռք են, թէ ալ ձեւով մը մեր կեանքին նորութիւն բերող, նոր աւիշ եւ ուժականութիւն տուող ու ներշնչող ազդակներ են: Անոր հաստատ կարծիքը իր բարերար դերը ունեցած է մեր ազգային կեանքին մէջ:

Արդ, եթէ իսկապէս կը հաւատանք այս բոլորին, ուրեմն պարտաւոր ենք տուն եւ տեղ տալ անոր, յարգել անոր հրամցուցած տեսակէտներն ու մօտեցումները, ցուցմունքներն ու թելադրանքները, պարզապէս զինք լսել, հրապարակ բերել, դուրս բերել մեր սահմանած իր մենութենէն: Թո՛ղ, ան ինքն իր մէջ քաշուած սաղմէն ու պատեանէն դուրս գայ ու կրկին անգամ մեր մտքերուն ու գործերուն առողջ ու նոր առաջնորդը դառնայ: Թո՛ղ իր քննադատող եւ նոյնիսկ ծայրայեղ խօսքերով կատարած մատնանշումներով մեզ զգաստութեան հրաւիրէ: Թո՛ղ պոռայ, թո՛ղ աղմկէ: Կանչէ՛…: Հայրենի եւ սփիւռքեան մեր մտաւոր հրապարակները թո՛ղ կրկին անգամ իր ձայնով, իր ներկայութեամբ լեցուին, փայլին, խանդավառին, ճոխանան, հարստանան, թող ան սրբագրէ, յանդիմանէ եւ գնահատէ:

Թո՛ղ . . . թո՛ղ . . .:

Այս բոլորով հանդերձ, մեր մօտ, մեր հայ իրականութեան մէջ բացայայտ է, թէ երբ մէկու մը եւ յատկապէս մտաւորականի մը կողմէ կարծիքի տարբերութիւն մը կը մատնանշուի, անմիջապէս այս քննադատութիւն ըսուածը կը վերածուի, կը վերափոխուի եւ կամ կը մեկնաբանուի թշնամանքով, ընդդիմութեամբ եւ ասոր իբրեւ արդիւնք արտայայտողը կը նկատուի մեզի հակառակորդ տարր:

Մեր ընտանիքներէն ու հարազատներէն սկսեալ, մինչեւ մեր միութենական կամ կազմակերպական կեանքէն ներս եւ նոյնիսկ մեր պետութեան մօտ, այս բոլորը բացայայտ, ցաւալի ու նոյնիսկ ողբալի իրականութիւններ են: Որովհետեւ բոլորս ալ կը խրտչինք քԿԸՐննադատութիւն ըսուած ճիւաղէն, կը սարսափինք անոր ներկայութենէն: Զայն մեր իրաւունքներուն մեծագոյն եւ գերագոյն թշնամին կը համարենք:

Ներկայիս մեր ժողովական կեանքին մէջ տեսանելի են մեր մարդուժի եւ նիւթականի հետզհետէ նօսրացումն ու յաճախ փոշիացումը, որոնք հարազատ, թերեւս ալ հաստատ արդիւնքն են շինիչ քննադատութիւն կոչուած այս «սարսափազդու» երեւոյթին բացակայութեան: Մեր մտաւորականութեան բացակայութեան: Ճիշդ է, այս մէկը ամէն տեղ է: Մեր մտաւորականը չի խօսիր. կամ շատ քիչ անգամ՝ երբ իրեն առիթ կը տրուի կ’արտայայտուի: Երբեմն ալ նոյնիսկ չի համարձակիր արտայայտուիլ: Մենք զինք ամէն ձեւով մեկուսացուցած ենք: Չենք ուզած զինք լսել: Վշտացած ենք իր բառերէն, խուսափած՝ իր ներկայութենէն, վախցած՝ իր խօսքերէն եւ մեկնաբանութիւններէն:

Ուրեմն մեր իսկ ստեղծած պայմաններուն պատճառով մեր մտաւորականը քաշուած է հայկական հրապարակէն ու առանձինը կ’ապրի: Ո՛չ տեսակէտ կ’արտայայտէ եւ ոչ ալ մենք իրեն կը մօտենանք իր կարծիքէն օգտուելու համար: Հայ ներկայ մտաւորականը դադրած է խօսելէ: Օրինակները՝ այս առթիւ անպակաս են:

Այս բոլորը այն պատճառով է, որ մենք, ընդհանրապէս, գոհ ենք մեր ներկայ այս վիճակէն, մեր ազգային կեանքին ներկայ այս հանդարտ մակընթացութենէն եւ տեղատուութենէն ո՛չ կ’անհանգստանանք եւ ոչ ալ մեզ անհանգստացնող ունինք կամ կ’ուզենք ունենալ: Բայց հարցը այն է, թէ ինչպէ՛ս կ’ուզենք ազգային հաւաքականութեան մը գոյատեւումն ու բարգաւաճումը տեսնել, եթէ նոյն այդ հաւաքականութենէն ներս բացակայ է դրական քննադատողի գրիչն ու խօսքը, անոր ձայնն ու մատնանշումները:

Չէ՞ որ յառաջդիմութիւնը պայմանաւորուած է շինիչ քննադատութեան մը հաստատ ներկայութեամբ: Մեր շուրջը ո՛չ վէճ կայ եւ ոչ ալ վիճաբանութիւն: Այս արեւուն տակ ամէն բան սահուն կ’ընթանայ:

Ահա քեզի սփիւռքեան ինքնախաբէութիւն . . . : Եւ այս բոլորին վրայ տակաւին կրնանք մենք զմեզ արդարացնել. . . : Այսօր, երբ ամէն տեղ մեր ազգային պայմաններն ու վտանգները փոխուած են ու դարձած ճակատագրական եւ երբ մեր մշակոյթը ենթարկուած է համաշխարհայնացման, մեր մտաւորականն է, որ կապ պահելով օրուան շարժումին հետ, պիտի փորձէ մեզ առաջնորդել մեր սկզբունքներուն, մեր պայքարի վճռական հաստատութեամբ եւ համոզումով:

Իր անձին վերապահելով առարկայական ցուցմունքներով մեզ առաջնորդելու անգիր իրաւունքը, մտաւորականը իր գրիչով մեզ թարմ ու այժմէական պահելու կոչուած է: Մեզի կը մնայ ունենալ քաջութիւնը զինք իր մենաստանէն դուրս բերելու ու մեր առօրեային զինք գործնականապէս մասնակից դարձնելու: Ժամանակը հասած է, որ խօսքը գործի վերածենք: Կը հաւատանք, որ այս բոլորը ազգին պիտի ծառայեն: Եւ ինչ որ ազգին կը ծառայէ, անկասկածօրէն հայանպաստ է։

Մտաւորականը իր ստեղծագործ մտքի անդուլ եւ անդադար հետեւողականութեամբ պիտի կարենայ արդարացնել իր ներկայութիւնը, եթէ իրեն առիթ տանք: Էականը մեր մտաւորականին վերադարձնելն է խօսքի ու մտքի ազատութիւնը:

Այսքան պարզ եւ յստակ: