Ծերուն վաթսունը բոլորած հողագործ մըն էր։ Ան աշխատասէր ու աշխուժ պարտիզպան մըն էր. առողջ ու կայտառ մարմինով։ Ան արդար կաթով ու կարագով սնանած ու իր մօր թխած թոնիրի հացով միայն կշտացած էր։ Երիտասարդ սերունդին նախասիրած ճաշատեսակը խորթ կը թուէր իրեն, սակայն այս ամէնը մէկ կողմ, Քեսապն ու անոր հողը մէկ կողմ, որովհետեւ ան Քեսապի հողին մէջ իր արմատները խորունկ նետած էր։ Ան շնչած ու ապրած էր անոնցմով, սիրտն ու հոգին այդ հողէն սնանած էին։

Ծերուն մանկութիւնը, պատանեկութիւնն ու երիտասարդութիւնը հոն անցուցած էր ու մինչեւ այսօր երիտասարդութեան փուլի յիշատակներով կ’ապրէր։ Այդ հողին հետ օր անցուցած էր։ Հողագործ պէտք է ըլլաս, որ հասկնաս թէ ի՞նչ կը նշանակէ օր անցընել պարտէզի հողին հետ։ Այդ կը նշանակէ ձմրան պաղին ու բուքին, երբ խնձորենիի ծառերը կը խնամես, հողը կը դարձնես, կը դեղես ծառերը, մարմինդ անոնցմով կը տաքնայ, իսկ ամրան ու աշնան տաքին, կը դեղես, կը ջրես եւ խնձոր քաղելէն ետք, ծառի շուքին տակ, այդ ծառի կոճղին յենած, բազուկդ ծածկող շապիկի ծայրով երբ քրտինքդ կը սրբես, այդ վայրկեաններուն ապրումը աշխարհի գահով չես փոխեր։

Ծերուն պարտէզին ծառերը մէկ-մէկ կը ճանչնար, այնպէս ինչպէս իր զաւակները։ Իւրաքանչիւր ծառին կարողութիւնը, տկարութիւնը, հիւանդութիւնը եւ ինչ բերք պիտի տայ գիտէր։ Ան քաջատեղեակ էր այդ բոլորին։ Ինչպէ՞ս չճանչնար այդ ծառերը։ Իր հօր հետ տնկած ծառերը ծերացած էին մէկ առ մէկ, «փոտած» էր զանոնք ու նորը տնկած, անոնց ծաղկումին հետեւած էր օր առ օր, շաբաթ առ շաբաթ, մինչեւ որ հասակ առին անոնք, իր զաւակներուն հետ այդ ծառերն ալ մեծցուցած էր։ Իր զաւակները բանէ մը չէր զրկած, անշուշտ ծառերն ալ ոչ մէկ բանէ զրկած էր։ Այդ պարտէզի ծառերուն հետ ինչեր ըսես չէր խօսած, իր ուրախութիւնն ու դժուարութիւնները բաժնեկցած էր անոնց հետ, որքան թեթեւցած էր, երբ անոնց պատմած էր իր հոգերն ու դժուարութիւնները։ Ան նոյնիսկ իր բոլոր գաղտնիքները անոնց վստահած էր։

Սակայն եկուր տես, որ այս վերջին քանի մը տարուան ընթացքին Ծերուն առաջուան նման երբ պարտէզ իջնէր ու աշխատանքի աւարտին տուն վերադառնար, յոգնած կը զգար։ Նախապէս քիչ մը «պըր գուժէրկիմ» երբ կ’ըսէր, քսան վայրկեանէն կազդուրուած ու կայտար ոտքի կ’ելլէր, իսկ հիմա քսան վայրկեանը եղած էր մէկ ժամ ու երբեմն աւելի եւ դեռ յոգնած կը գզար։

Այս աշնան, երբ խնձորի բերքահաւաքի ժամանակը կը մօտենար, Ծերուն պարտէզին ծառերը ու անոնց տուած բերքը աչքէ կ’անցընէր։ Կինը «ըրաֆին» ծայրէն, սուրճի ափսէն ձեռքը, ծառի մը շուքին տակ տեղաւորուեցաւ, խնձորի սնտուկի մը վրայ նստելով ուրիշ սնտուկի մը վրայ սուրճի ափսէն տեղաւորելէ ետք ամուսինը կանչեց սուրճ խմելու։ Կինը շատ լաւ գիտէր, որ Ծերուն պարտէզին մէջ նստած սուրճ խմելու պահը շատ կը սիրէր։ Ծերուն դանդաղ քայլերով մօտեցաւ ծառի շուքին, լայնկեկ քարի մը վրայ տեղաւորուեցաւ, երկար շունչ մը քաշեց ու կնոջմէ սուրճին գաւաթը առաւ։

– Ո՞ւր գացիր մտքով,- հարցուց կինը,- ծառերը ուշի-ուշով կը դիտես, ի՞նչ կայ միտքդ նորէն։

– Քանի մը ծառ կայ պէտք է փոտեմ, ու տեղը նորը տնկեմ, այդ ծառերը կը դիտեմ,- պատասխանեց Ծերուն։

– Ա՛լ ինչ պիտ ընենք նոր ծառը, ոչ քո՛ւ, ոչ ալ իմ տարիքս պարտէզի տարիք են, մինչեւ նոր ծառը «հասնի» (պտուղ տայ), դուն եօթանասուն կը հասնիս,- պոռթկաց կինը։

– Շատ կը խօսիս։ Ես դեռ երիտասարդ եմ,- պատասխանեց Ծերուն յօնքերը կիտելով։

– Խելքդ գլուխդ հաւաքէ՛, ճիշդ է որ երիտասարդ ես դեռ, բայց ա՛լ որու համար ծառ տնկել։ Զաւակներդ այլեւս Քեսապ չեն վերադառնար, եղբայրդ Արաբական Ծոցի երկիրներ երթալէ ետք, պարտէզին նայող չէ ալ։

Կնոջ խօսքերը ծանր ջաղացքի քարի մը պէս նստան Ծերունի կուրծքին։ Սուրճը խմեց լուր։ Ի՞նչ պատասխան տար կնոջ, անոր ըսածին մէջ դառն իրականութիւն կար։ Ինք ալ այդ մէկը շատ լաւ գիտէր, բայց բարձր ձայնով չէր ուզեր յայտարարել։ Նստած քարէն ելաւ, հողին վրայ նստաւ, հողէն ուժ կ’առնէր ու այդ հողին մէջ կը կայանար իր զօրութիւնը, արմուկով յենեցաւ քարին։ Քաջ գիտնալով, որ ծառերը երիտասարդ չեն մնացած, ինք ալ երիտասարդ չէր, ո՛չ կնոջ կողմը կ’ուզէր դառնալ, ոչ ալ համարձակութիւն ունէր անոր աչքերուն նայելու։ Հայեացքը ուղղեց ծառերուն։ Քար լռութիւն էր, ծառերը կը դիտէր ու երկնքի յստակ կապոյտին, արեւուն փայլուն ճառագայթներուն նման անհերքելի կը գտնէր այն իրականութիւնը, որ ինք ու ծառերը ա՛լ երիտասարդ չէին։

– Ի՞նչ պիտի ճաշենք այսօր,- հարցուց կնոջ դառնալով…։