Լաւ բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­նե­րը կը ձե­ւա­ւոր­ուին խոր մա­կար­դակ­նե­րու վրայ, որոնք ան­ծա­նօթ են զի­րենք ստեղ­ծող գրողնե­րու գի­տակ­ցա­կան աշ­խար­հին: Բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­ներ կան, որոնք պատ­կեր­ներ կը բո­վան­դա­կեն, յարաբերութիւն­ներ կը մշա­կեն եւ հն­չիւ­նա­յին հա­մա­կար­գեր կը ստեղ­ծեն: Ասոնք դժ­ուար կը հասկց­ուին առա­ջին ընթեր­ցու­մով, կամ՝ խտա­ցած հիւս­ուած­քով ուղ­ղա­գիծ տրա­մա­բա­նու­թեամբ:

Մար­գար­եա­նի բա­նաս­տեղ­ծու­թիւնը կը սկ­սի աղօթ­քով, որ՝ … ծա­ռե­րը չմա­հա­նան:

«Ծա­ռե­րը» բա­ռը երեք բա­ղա­ձայն կը բո­վան­դա­կէ: Առա­ջի­նը պայ­թու­ցիկ «ծա»ն է, երկ­րոր­դը, զօ­րա­ւոր թր­թի­ռով «ռա» տառն է, որ կը խարս­խէ «ծա­ռե­րը» բա­ռին պատ­կե­րը:

Երկ­րորդ տո­ղը կրկ­նու­թիւնն է առա­ջի­նին, սա­կայն բա­նաս­տեղ­ծը այս ան­գամ կ’աղօ­թէ, որ՝ սէ­րե­րը չմա­հա­նան: «Ծա­ռեր» բա­ռին հա­ման­ման այս բա­ռը, «սէ» եւ «րէ» տա­ռե­րով  կը մեղ­մաց­նէ նախ­կի­նին մէջ նշ­ուած բա­ղա­ձայ­նա­յին կարծրութիւն­նե­րը՝ զա­նոնք վե­րա­ծե­լով մեղմ հն­չոյթ­նե­րու, ե՛ւ էու­թեամբ, ե՛ւ ստո­րա­դա­սու­թեամբ:

Ծա­ռե­րը ջու­րով կը սնա­նին, եւ սէ­րը, բա­նաս­տեղ­ծու­թեան առա­ջին տան մէջ, կը դառ­նայ ջուր, կը դառ­նայ ամպ, եւ երկրա­գուն­դին վրայ ցoղե­լով կը մաք­րէ եւ կը սնու­ցա­նէ մար­դուն ոգե­կան էու­թիւնը:

Առա­ջին մա­սի երաժշ­տա­կան աւար­տին, բա­նաս­տեղ­ծը կը հրամց­նէ իր երկ­րորդ պատ­կե­րը, որը նոյն­պէ՛ս, անձ­րե­ւի՝ դէպիվար հոս­քին նման, կր­կին կը կամրջ­ուի «ծառ» բներ­գին՝ այս ան­գամ ցան­ուած սեր­մին հետ իմաս­տու­թիւն եւ լուսաւոր­ուած խղճմ­տու­թիւն մա­տու­ցե­լով մարդ արա­րա­ծին:

Մենք բա­նա­կա­նօ­րէն մտա­յին հունտ կը ցա­նենք, որ կ’աճի եւ դէ­պի վե՛ր կը սլա­նայ մեր գի­տակ­ցու­թեան մէջ: Եւ այս­պէս, Մար­գար­եան իր գրու­թեան երկ­րորդ տու­նով,  անձ­րե­ւի դէ­պի վար հոս­քի ուղ­ղու­թիւնը կը փո­խէ դէ­պի վե՛ր՝ «վեհ» եւ «վսեմ»… բա­ռե­րով: Վեր­ջին եր­կու բա­ռե­րը քրիս­տո­ն­է­ա­կան սր­բու­թեան խորհր­դան­շան­ներ կը մատ­նան­շեն… անեղծ, սրբա­մա­քուր…:

Դէ­պի վեր սլաց­քը մե­զ դէ­պի Աստ­ուած կը տա­նի, կեր­տո­ղը մարդ արա­րա­ծին, այն արա­րա­ծին, որ ծա­ռե­րու նման կա­ւով կամ կա­ւին մէջ կազմ­ուած է: Բա­նաս­տեղ­ծու­թիւնը կ’աւար­տի աղօթ­քով՝ որ մարդ արա­րա­ծը չմա­հա­նայ – բա­ռացի­օ­րէ՛ն:

«Մար­դուն մէ­ջի մար­դուն մա­հա­ցում» ար­տա­յայ­տու­թիւնը տրա­մա­բա­նա­կան մեղմ հա­կադ­րու­թիւն մը կը ստեղ­ծէ: Ինչպէ՞ս կա­րե­լի է իք­սի մէ­ջի իք­սը մա­հա­նայ, առանց ամ­բող­ջա­կան իք­սը մա­հա­նա­լու: Lե­տա­գայ տո­ղե­րը աա­կայն եւ բանաս­տեղ­ծու­թեան հո­լո­վոյ­թը կը լու­սա­բա­նեն այս հար­ցադ­րու­մը եւ կը լու­ծեն հա­կադ­րու­թիւնը:

Մար­դը նուաս­տա­ցած էակ է առանց կա­րեկ­ցու­թեան ջու­րին եւ լու­սա­ւո­րու­թեան հուն­տին: Առանց անոնց, ան չի կր­նար հաս­նիլ մարդ­կա­յին կա­րո­ղա­կա­նու­թեան իս­կութ­եան: Կա­րեկ­ցու­թիւնն եւ լու­սա­ւո­րու­թիւնը վե­րուստ տր­ուած պարգեւներ են, եւ որոնց կա­րե­լի է հաս­նիլ միմ­իայն աստ­ուա­ծա­յին շնորհ­քով, որ կը տր­ուի ի պա­տաս­խան աղօթ­քի աղեր­սին:

Հո­մե­րոս­եան իս­կու­թեան տե­սու­թիւնը, մար­դը կը ներ­կա­յաց­նէ որ­պէս ծառ: Ծա­ռին փո­փո­խուող տե­րեւ­նե­րը իր սերունդներն են, իսկ ճիւ­ղե­րը, իր զա­ւակ­նե­րը. իսկ պա­տե­րազ­մը, սուր կա­ցին է, որ սա­րե­րուն վրա­յի կաղ­նի­նե­րը կը հատէ:

Երբ մար­դը կը ձա­խո­ղի մարդ ըլ­լա­լէ, պա­տե­րազ­մե­լու կը դի­մէ:

Մար­գար­եան իր բա­նաս­տեղ­ծու­թեան մէջ ներ­մու­ծած է հին հն­դեւ­րո­պա­կան՝ մարդ-արա­րած-ծառ յա­րակ­ցու­թիւնը, որ կը բա­ցա­յայտ­ուի նա­եւ հայ­կա­կան աւան­դու­թ-եան՝ «ծառն կե­նաց» բա­ռակ­ցու­թեամբ: Մար­գար­եան ներ­մու­ծած է նա­եւ Քրիս­տո­ն­է­ա­կան խոր­հուր­դը՝ զայն  դր­սե­ւո­րե­լով մտա­յին, կա­ռուց­ուած­քա­յին եւ լեզ­ուա­կան հն­չե­ղա­կա­նու­թիւն­նե­րով:

Այս փոք­րիկ գլուխ գոր­ծո­ցը իր ար­ժա­նի տե­ղը կը գրա­ւէ Հայ բա­նաս­տեղ­ծու­թեան ան­դաս­տա­նին մէջ:

Քսա­նե­րորդ դա­րու շա­րա­կան մըն է այս բա­նաս­տեղ­ծու­թիւնը եւ աղօթք՝ յա­ջորդ հա­զա­րամ­եա­կին հա­մար: