«Փոս-Փա­րիզ» է Սպար­տակ Ղա­րա­բաղց­եա­նի նոր գիր­քի վեր­նա­գի­րը:

3 Հոկ­տեմ­բեր 2021-ին, գրա­գէտ, հրա­պա­րա­կա­խօս, մշա­կոյ­թի նուիր­եալ Սպար­տակ Ղա­րա­բաղց­եա­նի ծննդ­եան 70-րդ տա­րե­դար­ձին օրը տե­ղի ու­նե­ցաւ նա­եւ «Փոս-Փա­րիզ»ի շնոր­հան­դէ­սը:

Երե­ւա­նի «Art Bridge» սր­ճա­րա­նին մէջ հա­ւաք­ուած փոք­րա­թիւ հա­րա­զատ­ներ, ըն­կեր­ներ եւ մշա­կու­թա­սէր­ներ լսե­ցին բազ­մա­թիւ հար­ցե­րու մա­սին Սպար­տակ Ղա­րա­բաղց­եա­նի կար­ծի­քը եւ ծա­նօ­թա­ցան նոր գիր­քին:

Յա­ռա­ջա­բա­նին մէջ, գրա­կա­նա­գէտ Ֆե­լիքս Բաղ­չին­եան ար­դա­րօ­րէն ընդգ­ծած է. «Սպար­տակ Ղա­րա­բաղց­եա­նի պատմ­ուածք­նե­րը խրատ չեն, այլ դժ­ուա­րին, դան­դաղ ըն­թա­ցող երկ­խօ­սու­թիւն ըն­թեր­ցո­ղի հետ: Դրանք միշտ յու­զում, ալե­կո­ծում են ըն­թեր­ցո­ղի ոգին»:

Եւ այդ­պէս է:

Մի­ջին չա­փով գիր­քի 168 էջե­րուն մէջ ամ­փոփ­ուած են գրա­գէ­տի վեր­ջին տա­րի­նե­րուն գրած պատմ­ուածք­նե­րը, որոնց աշ­խար­հագ­րու­թիւնը կը տա­րած­ուի Հա­յաս­տա­նէն մին­չեւ Սփիւռ­քի տար­բեր գա­ղութ­ներ: Գիր­քը, պայ­մա­նա­կա­նօ­րէն, բաժն­ուած է եր­կու մա­սե­րու՝ «Հին Օրե­րի Կե­նա­ցը» եւ «Գե­տից Այն Կողմ»: Յի­շա­տա­կը, հին օրե­րու կա­րօ­տը, հայ մար­դը (Հայ­րե­նի­քի եւ Սփիւռ­քի մէջ), այ­սօր­ուան ցա­ւը… ահա քա­նի մը «հե­րոս­ներ», որոնք ըն­թեր­ցո­ղին կ’ըն­կե­րա­նան առա­ջին էջէն: Բայց անոնք վեր­ջին էջի փա­կու­մով հրա­ժեշտ չեն տար:

Թէ­եւ շատ բա­րիք եւ լոյս կայ Սպար­տակ Ղա­րա­բաղց­եա­նի բա­ռե­րուն մէջ, սա­կայն այդ «հե­րոս­նե­րը» կը մնան ըն­թեր­ցո­ղին հետ, ցա­ւեր եւ յի­շա­տակ­ներ կ’արթնց­նեն, մտո­րե­լու կը մղեն, կը տագ­նա­պեց­նեն: «Աֆօն», օրի­նակ, շատ կարճ տո­ղե­րու մէջ կ’ամ­փո­փէ մեր այ­սօր­ուան ող­բեր­գու­թիւնը:

Սուր­ի­ա­հա­յե­րուն հա­մար ծա­նօթ եւ սի­րե­լի դէմք է Սպար­տակ Ղա­րա­բաղց­եա­նը: Սուր­ի­ա­հայն ալ սի­րե­լի է իրեն հա­մար եւ ատոր ար­ձա­գան­գը կա՛յ նա­եւ այս գիր­քին մէջ: «Հա­լէ­պի Ֆու­լը», «Պատ­մու­թիւն Օթէլ Պա­րո­նի, Տը Կո­լի ու Սափ­րի­չի Մա­սին», «Հա­լէպ­եան Ճե­պան­կար», «Եօթ Օր Կորս­ուած Դրախ­տում», եւ այլն… ահա՛ այս գիր­քին մէջ տեղ գտած պատմ­ուածք­նե­րէն ոմանք, որոնք կը պատ­մեն սուր­ի­ա­հա­յու-հա­լէ­պա­հա­յու  հետ իր հան­դի­պում­նե­րուն, տպա­ւո­րու­թիւն­նե­րուն եւ զգա­ցում­նե­րուն մա­սին:

Բո­վան­դա­կու­թեամբ եւ տես­քով գե­ղե­ցիկ գիրք մը դր­ուած է ըն­թեր­ցա­սէ­րի ցան­կին վրայ: Գիր­քին կող­քը կար­ծէք կ’ամ­փո­փէ ոչ միայն այս գիր­քին, այ­լեւ  հե­ղի­նա­կին փի­լի­սո­փա­յու­թիւնը: Հոն Վա­հանն է (հե­ղի­նա­կին թոռ­նի­կը), որ մեծ հօր ձեռ­քը բռ­նած, պայ­ծառ աչ­քե­րով կը նա­յի դէ­պի անց­եալ եւ հաս­տա­տա­կամ կը քա­լէ դէ­պի ապա­գայ…:

«Փոս-Փա­րիզ»ի մա­սին խօսքս աւար­տեմ գիր­քի խմ­բա­գիր Հեր­մի­նէ Աւագ­եա­նի առա­ջար­կով. «Ըն­կե­րու­թիւն արէ՛ք այս գր­քի հետ ու կը տես­նէք, որ այն լաւ խորհր­դա­տու է: Այս գր­քի հետ ար­ժէ ճա­նա­պարհ գնալ, որով­հե­տեւ այն գի­տի, թէ ինչ­պէս շր­ջան­ցել ծուռ ու շեղ ճա­նա­պարհ­նե­րը…»:

Շնոր­հան­դէ­սէն քա­նի մը օր առաջ, 21 Սեպ­տեմ­բե­րին, հար­ցազ­րոյց մը ու­նե­ցայ Սպար­տակ Ղա­րա­բաղց­եա­նի հետ: Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ան­կա­խու­թեան օրը, իր «Շու­շի» գրա­տան վեր­նա­տան մէջ նս­տած, իւ­րո­վի նշե­ցինք այդ տօ­նը: Տխ­րու­թեան մշու­շին մէջ, բա­ռե­րը դժ­ուա­րու­թեամբ կը հո­սէ­ին պեր­ճա­խօս գրա­գէ­տի բեր­նէն: Բայց անց­եա­լէն ստա­ցած ու­ժով կր­ցանք բազ­մա­թիւ թե­մա­նե­րու մա­սին խօ­սիլ եւ հար­ցազ­րոյ­ցը դար­ձաւ երկ­խօ­սու­թիւն, զրոյց՝ եր­կու գա­ղա­փա­րա­կից ըն­կեր­նե­րու մի­ջեւ:

Այս­տեղ այդ զրոյ­ցի առա­ջին մասն է:

Մա­րի Մերտ­խան­եան- Ըն­կե՛ր Սպար­տակ, մեր հար­ցազ­րոյ­ցը կը զու­գա­դի­պի Ան­կա­խու­թեան տօ­նին: Դուք, որ­պէս ակա­նա­տես -եւ մաս­նա­կից- ան­կա­խու­թեան հռ­չակ­ման եւ անց­եալ երե­սուն տա­րի­նե­րուն, ինչ­պէ՞ս կը գնա­հա­տէք այս օրը: Ին­չո՞ւ հա­սանք այ­սօր­ուան:

Սպար­տակ Ղա­րա­բաղց­եան- Տե­սէք, սո­վո­րա­բար այս օրը մենք ու­րա­խու­թեամբ կը յի­շա­տա­կէ­ինք: Կը շնոր­հա­ւո­րէ­ինք մեր հա­րա­զատ­նե­րին, մեր ըն­կե­րե­րին՝ Հա­յաս­տա­նում, Ար­ցա­խում եւ Սփիւռ­քում: Իսկ այ­սօր դա մի տե­սակ շքե­ղու­թիւն  է հա­մար­ւում… Շատ բա­նե­րի առաջ աչք ենք փա­կել. Բա­նի տեղ չենք դրել: Մտա­ծել ենք, որ ամէն հա­սա­րա­կութ­եան մէջ էլ կան, ամէն ժո­ղովր­դի մէջ էլ կան: Բայց յե­տոյ, կա­մաց-կա­մաց տե­սանք, որ այս աղ­բը վեր է բարձ­րա­նում:

Մ.Մ.- Այդ մա­սին յա­ճախ խօ­սեր ենք:

Ս.Ղ.- Այո՛, մեր սերն­դա­կից­նե­րը, մեր շր­ջա­պա­տը շատ է խօ­սել, որ մեզ վատ տեղ են տա­նում: Շա­տեր մեր հետ վէ­ճի մէջ էին մտ­նում: Մար­դիկ, որոնք մե­զի պէս ճա­նա­պարհ էին ան­ցեր, ինչ-որ գու­նա­ւոր, երա­զա­յին բան էին տես­նում: Յատ­կա­պէս 2018 թուա­կա­նի յե­ղա­փո­խու­թիւն կոչ­ուա­ծից յե­տոյ: ներ­քուստ, մաշ­կով էլ զգում էի, որ վատ տեղ ենք գնում. մեզ վատ տեղ են տա­նում: Բայց է՞ս արա­գու­թեամբ ու է՞ս ծա­ւա­լով: Մին­չեւ ան­գամ է՞ս հո­գե­ւոր կո­ղո­պու­տով: Եթէ յի­շում ես հէնց սկզ­բից հո­գե­ւոր կո­ղո­պու­տի հիմ­քը դր­ուեց. Մա­յի­սի 28-ը վար­կա­բե­կել, Ա. Մա­նուկ­եա­նի ար­ձա­նի շուրջ քաշք­շուք­ներ առաջ մղել…: Յե­տոյ՝ Ապ­րի­լի 24-ի խեղ­կա­տա­կու­թիւնը: Մենք այն սե­րունդն ենք, որ նոյ­նի՛սկ Խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին այդ պատ­նէ­շը ճեղ­քել ենք: Յե­տոյ հա­սաւ հէնց այս օրը. քո­րո­նա­յի պատ­ճա­ռով չկա­յա­ցան Ան­կա­խութ­եան օր­ուան ժո­ղովր­դա­յին տօ­նա­կա­տա­րու­թիւն­նե­րը: Սեղմ­ուեց, վե­րած­ուեց սեղմ մի­ջո­ցառ­ման: Իսկ այ­սօր, երբ կը պար­տադ­րեն, որ ան­պայ­ման մին­չեւ Հոկ­տեմ­բե­րի 1-ը պէտք է պատ­ուաս­տել, երկ­շա­բա­թ­եայ թես­տեր յանձ­նել՝ հրա­պար­կում գու­նա­գեղ տօ­նախմ­բու­թիւն են կազ­մա­կեր­պում: Այս բո­լո­րը մար­դու, հա՛յ մար­դու, մե՛ր տե­սա­կի հա­յու բա­նա­կա­նու­թեան մէջ չի տե­ղա­ւոր­ւում: Մեզ, մեր սե­րուն­դին, կա­րե­լի է մի ան­գամ խա­բել, բայց երբ հաս­նում է մի տեղ, որ դա կրկն­ւում է ու դու մի տե­սակ չես կա­րո­ղա­նում բա­ցատ­րել ու հա­մո­զել թէ ի՛նչ է կա­տար­ւում… Դա բե­րում է քո քիչ առաջ­ուան հար­ցի պա­տաս­խա­նին. Ին­չո՞ւ ենք մենք հի­մա այս վի­ճա­կի մէջ: Օրի­նակ­ներ շատ կա­րող ենք բե­րել: Մեր ու Ար­ցա­խի մի­ջեւ ար­հես­տա­կան ան­դուն­դի խո­րա­ցու­մը, Հա­յաս­տա­նի եւ Սփիւռ­քի մի­ջեւ ձե­ւա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը: Հա­յու­թիւնը այ­սօր նման է ցեց ին­կած գոր­գի: Գոր­գը, երբ ցեց է ընկ­նում պէտք է մաք­րես: Մենք էլ չէ­ինք հա­ւա­տում այս օր­ուան: Ու­ժեղ Սփիւռ­քը մեզ ուժ էր տա­լիս:  Այդ ու­ժը զգա­ցել ենք Ար­ցախ­եան շարժ­ման տա­րի­նե­րին: Այ­սօր մի տե­սակ «էն չի»: Առաջ մեծ հա­ճոյ­քով խօ­սում, զրու­ցում, գոր­ծում էինք: Հի­մա, ան­կեղ­ծօ­րէն, մին­չեւ ան­գամ խօ­սելդ էլ չի գա­լիս: Հի­մա պար­զա­պէս քեզ հաս­կա­ցո­ղի հետ խօ­սե­լու, քո տե­սա­կը պա­հե­լու խն­դի­րի առաջ ենք:

Մ.Մ.- Ըսիք, որ մեզ անընդ­հատ կը խա­բեն եւ մենք չենք կր­նար այս մէ­կը դի­մա­ցի­նին բա­ցատ­րել: Ին­չո՞ւ այդ­պէս եղաւ: Դուք մտա­ւո­րա­կան ու գոր­ծի մարդ էք: Ին­չո՞ւ այս­պէս եղաւ: Մար­դը առանց դժ­գո­հե­լու, շա­րու­նակ կը խաբ­ուի ու ին­քը գոհ է ատով:

Ս.Ղ.- Երե­ւի թէ մեր պատ­մութ­եան մէջ, երբ ժո­ղո­վուր­դը կորց­նում է ճա­կա­տագ­րա­կան պա­հի զգա­ցո­ղու­թիւնը, մեծ ար­հա­ւիր­քի է հան­դի­պում: Մենք թիւ ենք ասում՝ «1915 Թուա­կա­նի ցե­ղաս­պա­նու­թիւն»: Բայց մենք խաբ­ուե­լով հա­սել ենք այդ թուա­կա­նին: Մին­չեւ 1915-ի ջար­դե­րը մեզ չեն սթա­փեց­րել: Մենք ե՛ւ խաբ­ուել ենք, ե՛ւ խաբ­կան­քի մէջ ենք եղել: Փոքր յաղ­թա­նակ­նե­րով եւ խոս­տում­նե­րով ոգե­ւոր­ուել ենք: Ու երբ այդ փոքր յաղ­թա­նակ­նե­րը չես ամ­րագ­րում, դրանք, այո՛, դառ­նում են քո հպար­տու­թեան մի մաս­նի­կը, սա­կայն ոչ աւե­լին: Մենք, նա­խորդ դա­րում խաբ­ուե­ցինք մեր յոյ­սը դնե­լով օտար­նե­րի վրայ, որոնք մե­զի հա­մար սահ­ման­ներ կը ճշ­դէ­ին, մե­զի ան­կա­խու­թիւն կը խոս­տա­նա­յին: Ու այդ­պէս հա­սանք 1915-1923 թուա­կա­նի ցե­ղաս­պա­նու­թիւն: Յե­տոյ, հա­սանք խորհր­դա­յին շր­ջան: Եւ այդ շր­ջա­նի դաստ­ի­ա­րա­կու­թիւնը ինչ­քան ալ որ զսպ­ուած է եղել, սա­կայն այդ սե­րուն­դը պա­հել էր ազ­գա­յին հպար­տու­թեան հա­տի­կը, որ պայ­թեց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան յիս­նամ­եա­կին: Յե­տոյ հա­սանք 88 թիւ, յե­տոյ՝ եր­կու հայ­կա­կան պե­տու­թիւն­նե­րի ան­կա­խու­թեան շր­ջան… Ու այ­սօր, տե­սէ՛ք, Ար­ցա­խի մկ­րատ­ուե­լու ող­բեր­գու­թիւ­նից յե­տոյ, Հա­յաս­տա­նի թի­կուն­քը բաց մնաց: Բո­լո­րին թւում էր, թէ Հա­յաս­տանն է Ար­ցա­խին երաշ­խա­ւո­րը, Ար­ցա­խը բեռ է: Ու այ­սօր տես­նում ենք, որ իրա­կա­նու­թիւնը լրիւ տար­բեր է: Այս­տեղ յու­շեմ, որ ժո­ղո­վուր­դը երբ իր պատ­մու­թիւնը «բեռ» է սար­քում, ու­րեմն այդ ծանր բե­ռը պէտք է շա­լա­կած տա­նի: Եթէ այդ ծան­րու­թեան չի դի­մա­նում՝ ցած է դնում եւ ու­րիշն է դառ­նում դրա տէ­րը…: Այ­սօր պա­տա­հա­կան չէ, որ Ար­ցա­խում ռուս­ներն են: Իրենք շատ լաւ գի­տեն, թէ Ար­ցա­խը Կով­կա­սի հա­մար ի՛նչ է նշա­նա­կում: Նո՛յն այդ կայս­րութ­եան զի­նուո­րա­կան­ներն ու մտա­ւո­րա­կան­ներն էին ասել. «Ով որ Շուշի­ին տի­րում է, ինքն է Ղա­րա­բա­ղի տէ­րը: Իսկ Ղա­րա­բա­ղին տի­րո­ղը կը տի­րի Անդր­կով­կա­սին»: Սա կայ­սե­րա­կան մտա­ծո­ղու­թեան ար­դիւնք է: Հի­մա եթէ ու­շա­դիր նա­յես՝ պատ­մու­թիւնը նոյն ձե­ւի կրկն­ւում է: Բայց, էլի այդ օրի­նա­կը բե­րեմ, Հա­յաս­տա­նը ար­դէն բզքտ­ուած գոր­գի է նման: Բո­լո­րը շատ լաւ գի­տեն, որ այս գոր­գը շատ թան­կար­ժէք է: Տե­սէ՛ք. Իրա­նը իր խօս­քը ան­պայ­ման կ’ասի: Ռուս­նե­րը ամէն օր հաս­կաց­նում են, որ իրենք են այս տա­րա­ծաշր­ջա­նի հիմ­նա­կան խա­ղա­ցող­նե­րից մէ­կը: Մենք մեր թե­մա­յից շեղ­ուե­ցինք, ինչ­պէս մեր բո­լոր զրոյց­նե­րում կ’անենք…: Բայց հի­մա իրո­ղու­թիւն է, որ մենք դար­ձել ենք կա­մո­վին սպա­սար­կող: Մեր եր­կի­րը մաս-մաս տա­լիս ենք: Մի օր՝ գե­րի­նե­րի փո­խա­րէն հող ենք տա­լիս, մի օր՝ թր­քա­կան անուն­նե­րով ենք նսե­մաց­նում մեր հո­ղե­րը… յի­շեց­նեմ, որ թուր­քե­րը մի սկզ­բունք ու­նեն՝ որ­տեղ որ շի­րիմ ու­նեն՝ իրե՛նցն են հա­մա­րում: Ու­րեմն ի՞նչ. Հա­յաս­տա­նի բո­լոր տա­րածք­նե­րը իրե՞նցն են: Տե­սէ՛ք. պա­տա­հա­կան չէ, որ այ­սօր Ար­ցա­խի մէջ առա­ջին հեր­թին մեր սր­բա­տե­ղի­ներն են ջն­ջում: Շատ լաւ գի­տեն, որ դրանք ամե­նա­մեծ ապա­ցոյց­ներն են: Յի­շո՞ւմ էք Ջու­ղա­յի խաչ­քա­րե­րի կո­տո­րա­ծը: Մենք շա՜տ բա­նե­րի դէմ աչք փա­կե­ցինք: Ու այդ ան­տար­բե­րու­թիւնը մեզ հասց­րեց այ­սօր­ուան: Երե­սուն տար­ուան մէջ մենք նա­եւ չկա­րո­ղա­ցանք ազ­գա­յին մտա­ծո­ղու­թեամբ վեր­նա­խաւ ստեղ­ծել Հա­յաս­տա­նում: Ու եթէ եղել է, ապա՝ շատ քիչ ան­հա­տա­կա­նու­թիւն­ներ են եղել, որոնք հնա­րա­ւո­րու­թիւն չեն ու­նե­ցել այդ ամէ­նը պե­տա­կան «դոկտ­րի­նա»ի վե­րա­ծել:

Մ.Մ.-Վեր­ջին տա­րի­նե­րուն (դեռ 2018-էն շատ առաջ) ակն­յայտ էր, որ մեր «ազ­գա­յին»ը կը նա­հան­ջէր «կլո­պա­լիստ»ին դի­մաց: Ամէն բան ըն­թա­ցաւ մեր աչ­քին առաջ: 2018-ի շարժ­ման դէմ ազ­գա­յի­նը պարտ­ուե­ցաւ: Իսկ մին­չեւ այդ՝ մենք ին­չո՞ւ չկր­ցանք այդ նա­հան­ջին առաջ­քը առ­նել, կա­սեց­նել: Պար­տու­թիւնը ժա­մա­նա­կա­ւո՞ր է: Կաս­կած չկայ, բայց ար­դէն իրո­ղու­թիւն է: Յա­ճախ օրի­նակ կը բե­րեմ «Ազա­տու­թիւն» կա­յա­նի մի­ջո­ցաւ ստեղծ­ուած օրա­կար­գե­րը, որոնք տա­րի­ներ շա­րու­նակ քա­րոզ­չա­կան յա­տուկ ուղ­ղութ­եամբ յա­ջո­ղե­ցան շե­ղել մեր ժո­ղո­վուր­դին ու­շադ­րու­թիւնը եւ կեդ­րո­նաց­նել ոչ-ազ­գա­յին օրա­կար­գե­րու վրայ: Մենք ին­չո՞ւ չյա­ջո­ղե­ցանք հա­ւա­սա­րակշ­ռել: Հար­ցումս կր­նայ կրկ­նու­թիւն ըլ­լալ, բայց կը կար­ծեմ, որ շատ բան թաքն­ուած է հոն:

Ս.Ղ.- Այս տա­րա­ծաշր­ջա­նի մի­ակ «մօ­նօ» եր­կի­րը Հա­յաս­տանն է, ուր բնակ­չու­թեան 98 տո­կո­սը հայ է: Մի՛շտ զգու­շաց­րել եմ, որ որ­քան էլ մենք հպար­տա­նանք՝ առա­ջին հար­ուա­ծը այդ ֆո­նին վրայ պի­տի ստա­նանք: Ո՛չ մէ­կին ձեռն­տու է այս­պի­սի մի­ա­տարր բնակ­չու­թեամբ եր­կի­րը: Ու պարզ­ուեց, որ չէի սխալ­ուել: Մենք, փաս­տօ­րէն, պե­տա­կա­նա­մէտ ըլ­լա­լու իմաս­տով դար­ձել ենք ամե­նա-ապազ­գա­յի­նը: Գաղտ­նիք չէ: Տե­սէ՛ք ինչ է կա­տար­ւում: Մէկ­դի դնե­լով լծակ­նե­րի եւ այլ գոր­ծօն­նե­րի ազ­դե­ցու­թիւնը, մի ստ­ուար զանգ­ուած պարտ­ուած քա­ղա­քա­կան ու­ժին ձայն է տա­լիս: Առողջ մտա­ծո­ղու­թիւն ու­նե­ցող ժո­ղո­վուր­դը 0.քա­նի տո­կոս պէտք է ձայն տար: Դեհ, առանց աղ­բի չի լի­նում: Պար­տուո­ղին ան­պայ­ման ձայն տուող­ներ կը լի­նէ­ին, սա­կայն ոչ այս մասշ­տապ­նե­րով: Այ­սինքն, մենք ստա­ցանք մեր երե­սուն տա­րի­նե­րի բաց­թո­ղում­նե­րի պա­տաս­խա­նը: Գի­տե՞ս, յաղ­թո­ղը դափ­նի­նե­րի վրայ քնած էր: Ին­նի­սու­նա­կան թուա­կան­նե­րին մեր թշ­նա­մին մեզ յար­գում էր: Ես մաս­նակ­ցել եմ գե­րի­նե­րի փո­խա­նակ­ման գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րին ու տե­սել եմ, թէ ինչ­պէ՛ս երբ իրենք բե­րում էին մեր դի­ա­կը յանձ­նե­լու, գլուխ էին խո­նար­հում եւ ասում, որ «ՀԵ­ՐՈՍ ՏՂԱՅ ԷՐ»: Մէ­կը՝ աներ­ձա­գիս եղ­բօր տղան էր, որ վեց ամիս պա­հե­լուց յե­տոյ յանձ­նել էին: Ար­ցախ­ցի մտա­ւո­րա­կան Մի­քա­յէլ Հաճ­եա­նի հետ գնա­ցել էինք դի­ակն ստա­նա­լու ու թուր­քը յար­գան­քով խոս­տո­վա­նում էր, որ սա «հե­րոս տղայ էր»: Իսկ հի­մա տե­սէ՛ք, թէ ո՛նց են վե­րա­բե­րում: Այն ժա­մա­նակ մենք մի հայ գերիի դի­մաց ութ թուրք էինք տա­լիս, հի­մա մենք վե­րա­դարձ­նում ենք իրենց մար­դաս­պան­նե­րին առանց ո՛չ մի գե­րի ստա­նա­լու… Սրանք սո­վո­րա­կան չա­փա­նիշ­ներ չեն: Սրա­նով, նա­եւ, քո նկատ­մամբ վե­րա­բեր­մունք ես չա­փում: Ամէն օր, Ջրա­կա­նի տա­րած­քում, Հադրու­թի տա­րած­քում մեր հե­րոս նա­հա­տակ­նե­րի մար­մին­ներն են գտն­ւում ու այս ֆո­նին, այ­սօր­ուան Սեպ­տեմ­բե­րի 21-ը տխուր օր է դառ­նում քո հա­մար: Յի­շում եմ՝ «Մե­ռե­լա­տա­նը հար­սա­նիք չեն անում» ժո­ղովր­դա­կան խօս­քը: Իսկ այ­սօր մենք ու­զում ենք մե­ռե­լա­տանն գու­նա­գեղ հար­սա­նիք անենք…

Հարցազրոյցը վարեց

Մարի Մերտխանեան