Վաչէ Ատրունի.- Անմիջապէս ըսեմ, որ համագործակցութիւնս Համազգայինի տարբեր վարչութիւններուն հետ նոր չէ՝ ըլլայ Պէյրութ, Փարիզ կամ Հալէպ, որովհետեւ ինծի համար Համազգայինը ներշնչող կազմակերպութիւններէն մէկն է, որուն հիմնական աշխատանքը կապուած է հայ մշակոյթի զարգացման հետ: Իսկ եթէ մշակոյթի զարգացումը կապենք Սփիւռքի դժուար պայմաններուն հետ, բնականաբար Համազգայինի գոյութիւնը կը դառնայ շատ առաջնահերթ հրամայական:

Իմ առաջին հանդիպումը Համազգայինի «Լեւոն Շանթ» թատերական միաւորին հետ եղաւ որպէս հանդիսատես: Ես դժբախտաբար յաճախ բացակայած եմ Հալէպէն եւ մէկ կամ երկու թատերախաղ կրցած եմ դիտել ու մեծ տպաւորութեամբ ելած եմ յատկապէս Գրիգոր Քելէշեանի ներկայացումներէն: Կը փափաքէի առիթով մը գործակցիլ «Լեւոն Շանթ»-ին հետ: Բարեբախտաբար առիթը ընծայուեցաւ եւ այսօր ներկայացումը բեմ կը հանենք: Մեր առաջին հանդիպումը բերանացի էր: Հալէպի Համազգայինի Շրջանային Վարչութեան նախորդ ատենապետուհին կապուեցաւ հետս Պէյրութ եւ խնդրեց որ Համազգայինի եւ «Լ. Շանթ» միաւորի զոյգ թատերախումբերը միացնելու ընթացքին փորձենք վերականգնել աւանդոյթները: Այդ մէկը աւելի շատ կազմակերպական բնոյթի պէտք էր ըլլար, դաստիարակչական բնոյթի պէտք էր ըլլար:

Վերջապէս որոշեցինք թատերախաղով մըն ալ բեմ բարձրանալ եւ իր խնդրանքին համաձայն անիկա պէտք էր ըլլար կենցաղային-երգիծանք, որովհետեւ երկրաշարժին հետեւանքով ժողովուրդը բաւական ընկճուած էր: Որոշեցինք բեմադրել «Փայտոջիլներու Պահարանը»: Կ’ենթադրեմ որ հանդիսատեսը ամէն պարագաներու պիտի գնահատէ ոչ թէ թատերախաղը, այլ թատերախումբի կրկին բեմ բարձրանալը: Ատիկա ինքնին արդէն արժէք մըն է: Կը յուսամ, որ պիտի կարենանք շարունակել, որովհետեւ սկսիլը դիւրին է, սակայն կարեւոր է որ ընթացքը շարունակուի: Թէեւ թատերական ներկայացում մը ինքնին բաւական ծախսալից աշխատանք է, հաւաքական աշխատանքի կը կարօտի եւ բնականաբար կարիք կ’ունենայ հոգածութեան: Պայմանները պիտի թոյլատրե՞ն ատիկա շարունակելու: Հոս է խնդիրը:

Վ.Ա.- Ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս մուտք գործած եմ թատերական ասպարէզ արդէն չեմ ալ յիշեր: Սկզբունքօրէն այս տարի իմ յիսուներորդ տարիս է: Շատ փոքր տարիքէս միշտ սէր տածած էի սինեմայի նկատմամբ: Դպրոցէն կը փախչէի սինեմա երթալու համար: Սինեմայով տարուած էի, բայց դժբախտաբար չկրցայ այդ ուղղութեամբ ընթանալ: Նախ Իտալիա մեկնեցայ, որմէ ետք փոխադրուեցայ Հայաստան, հոն պարզուեցաւ, որ պէտք է երեք տարի սպասեմ, որովհետեւ ամէն տարի այդ սինեմայի դասընթացքները չեն բացուիր: Ստիպուած բժշկական ասպարէզ մտայ 2 տարի, որմէ ետք վերադարձայ որպէսզի սինեմայի ասպարէզ նետուիմ, սակայն յարմարութիւն չեղաւ եւ ես շարունակեցի թատերական մասնագիտութիւնը:

Ինչ կը վերաբերի ձեր յիշած թատրերգութիւններու նիւթերուն, հայկական (հայաբնակ) երեք գիւղեր կան, որոնց միշտ կ’ուզէի անդրադառնալ եւ գրեցի վերջապէս: Առաջինը «Ծերունին եւ Լեռը»-ն էր, որ քեսապահայութեան մասին էր, «Խնձորի Բոյրը» Այնճարի մասին էր, իսկ երրորդը՝ Եագուպիէի մասին, որ շուտով լոյս պիտի տեսնէ եւ եռեակը այսպէս պիտի ամբողջանայ:

Իսկ ներշնչումի աղբիւրս մեծ հայրս էր: Ան պարտիզպան էր եւ կ’ապրէր Ալէյ կոչուած,- Պէյրութի մօտիկ բարձունքի վրայ,- գիւղ մը, ուր հայութիւն կար: Ամառները մեծ հօրս հետ հոն կ’անցընէի: Իր կերպարը հոգեպարար կերպար էր եւ մեծ ազդեցութիւն թողած էր վրաս: Հետեւաբար շարք մը թատերախաղերուս գլխաւոր հերոսը ծերունի մըն է:

Վ.Ա.- Այս նիւթը շատ խորունկ նիւթ է: Որպէս սկզբունք, բեմը իր պարտականութիւնները ունի հաւաքականութեան հետ շփման մէջ եւ ատիկա անպայմանօրէն դաստիարակչական բնոյթ պէտք չէ ունենայ, որովհետեւ անկեղծ ըլլանք, թատրոնը զուարճութեան վայր է: Մենք ենք, որ աւելորդ հագուստ հագցուցեր ենք թատրոնին եւ ըսեր ենք որ քրմապետութիւն է,  խորան է, դաստիարակչական կեդրոն է… եւ այլն: Այդպէս չէ:

Մենք գեղագիտութեան միջոցով կը փորձենք հաւաքականութեան հետ շփման դաշտ ստեղծել եւ հարցերը զրոյցի մէջ քննարկել: Իւրաքանչիւր հանդիսական թատրոնին մէջէն զգացողութիւններ կը տանի իր հետ, ինչ որ իրեն մտածելու առիթ կու տայ եւ վերջին հաշուով կը վերադարձնէ հոն, ուր մենք կը հաւատանք, որ հայութիւնը պէտք է գոյութիւն ունենայ: Լեզուի՞ կարեւորութիւնն է, գաղափարախօսութիւններո՞ւ հարցն է, եկեղեցւո՞յ դերն է, չեմ գիտեր:

Սկզբունքօրէն հաւաքականութիւնը պէտք ունի թատրոնի միջոցով հաղորդակցական ըլլալու կեանքին հետ, իրական կեանքին հետ, որովհետեւ թատրոնը սուտ արուեստ չէ: Թատրոնը որպէս կանոն հեքիաթ չէ: Հեքիաթը սկզբունքօրէն սուտի արուեստն է, մինչդեռ թատրոնը ճշմարիտ կեանքի արտացոլացումն է:

Վ.Ա.- Արեւելքը փակ միջավայր չէ: Արեւելքի թատերական պատմութիւնը շա՜տ-շա՜տ հին է: Այսօր մենք քիչ թատերագիրներ ունինք, որովհետեւ թատրերգութիւնը հայ գրականութեան «աղքատ ազգականն է», որովհետեւ չի կարդացուիր: Ճիշդ նոթայի պէս շատ մասնագիտական ընթերցումի պէտք ունի: Այս պատճառով ալ սակաւաթիւ թատերագիրներ եւ ընդհանրապէս թատրերգութիւններ ունինք: Թատրոնը միշտ ներկայ եղած է հայոց պատմութեան, հայ մշակոյթի պատմութեան մէջ: Փորձեցէ՛ք երթալ դէպի Արտաւազդը, Տիգրանը, որոնք հիմնադիրներն են հայ թատրոնին: Նոյնիսկ Արտաւազդի թատրերգութիւններէն բաժիններ ունինք մնացած:

Այդ կը նշանակէ, որ Հայաստան արժէք տուած է թատրոնին որպէս արուեստի տեսակ: Թատրոնը բոլոր ժամանակներու մէջ շարունակեց  կեանքը եւ պիտի շարունակէ, որովհետեւ թուղթ չէ, գրականութիւն չէ, միջավայր է: Իսկ միջավայրը միշտ ներկայ է, ուր անպայմանօրէն ծիսակատարութեան պէս փոքրիկ բեմ մը կայ ու այդ բեմին վրայ մարդիկ կ’ելլեն ու կ’արտայայտուին: Երկխօսութեան միջավայր է թատրոնը: Միւսները ամբողջ մենախօսութիւններ են: Գրականութեան մէջ՝ դուն եւ գիրքդ էք: Նկարչութեան մէջ դուն եւ  նկարիչն էք, մինչդեռ թատրոնը կենդանի զրոյցի միջավայր է:

Երբ 20-րդ դարուն սինեման եւ հաղորդակցութեան տարբեր միջոցներ եկան, բոլորը ենթադրեցին, որ թատրոնին կեանքը վերջ գտաւ, բայց այդպէս չեղաւ: Թատրոնը մնաց, միւսները անընդհատ կը ձեւափոխուին եւ կամաց-կամաց անպայմանօրէն պիտի վերադառնան թատերական արուեստի էութեան: