Հայքի Մշակոյթի Պահպանման կազմակերպութիւնը օրեր առաջ ահազանգած էր յայտնելով որ Ատրպէյճան ժամանակաւորապէս բռնագրաւուած Հադրութի մէջ կը շարունակէ իր յանցագործութիւնները՝ տարբեր պատրուակներով ոչնչացնելով հայկական հետքը։ Հիմա ալ թշնամի երկիրը շինարարութեան նպատակով Հադրութի մէջ կ՚աղաւաղէ հին շինութիւնները։
Panorama.am-ը զրուցած է Արցախի Հանրապետութեան Մեսրոպ Մաշտոց Համալսարանի Կովկասագիտութեան կեդրոնի ղեկավար, ատրպէյճանագէտ Յովիկ Աւանէսովի հետ, թէ ի վերջոյ ո՞ւր կ՚առաջնորդէ Ատրպէյճանի կողմէ հայկական յուշարձանները ոչնչացնելու քաղաքականութիւնը եւ մինչեւ ո՞ւր կրնայ հասնիլ ան։
Ստորեւ՝ հարցազրոյցը.
Panorama.am- Որեւէ նոր տեղեկութիւն ունէ՞ք Հադրութում հայկական շէնքերն Ատրպէյճանի կողմից ոչնչացուելու մասին։
Յովիկ Աւանէսով- Այո՛, օրեր առաջ ատրպէյճանական լրատուամիջոցներով տեղեկատուութիւն տարածուեց, որ որոշում է կայացուած շինարարական աշխատանքներ իրականացնելու շրջանակներում Հադրութ քաղաքի հին շէնքերը հիմնովին քանդել։ Յստակօրէն ընդգծեմ, որ սա Ատրպէյճանի պետական ցեղասպան քաղաքականութեան հերթական դրսեւորումներից մէկն է։ Առաջին անգամ չէ, որ Ատրպէյճան շինարարական աշխատանքների պատրուակով Արցախի պատմաճարտարապետական արժէք ներկայացնող շէնքներն ու կառոյցները հիմնովին կամ մասնակի քանդում է կամ պատմամշակութային արժէք ներկայացնող յուշարձանների, խաչքարերի մասունքներն օգտագործում շինարարական աշխատանքների մէջ։ Բազմաթիւ նման ահազանգեր ենք ստանում։
Դրա վառ ապացոյցներն են վերջին ժամանակաշրջանում Կովկասեան Ժառանգութեան Պաշտպանութեան («Caucasus Heritage Watch») Միջազգային Կազմակերպութեան արբանեակային լուսանկարները, որտեղ յստակօրէն երեւում է Շուշիի գերեզմանոցների տարածքով ճանապարհ անցկացնելու փաստը։
Հադրութի շէնքերը քանդելու մասին այս պահի դրութեամբ որեւէ այլ նոր տեղեկութիւն չունենք, հետեւում ենք։ Նոր տեղեկատւութեան ու փաստերի արձանագրման դէպքում մենք անմիջապէս հրապարակում ենք դրանք հայերէն եւ այլ լեզուներով։
Panorama.am- Ընդհանրապէս, Ձեր կարծիքով, թշնամի Ատրպէյճանի կողմից հայկական հետքի ոչնչացումը մինչեւ ո՞ւր կարող է հասնել՝ նաեւ ընդհուպ եկեղեցիների ոչնչացո՞ւմ, թէ՞ կը բաւարարուեն խաչքարերը ջարդելով, եկեղեցիների վրայի խաչերը հանելով, արձանագրութիւնները վերացնելով…
Յովիկ Աւանէսով- Անշուշտ, Ատրպէյճան բռնագրաւուած Արցախի տարածքում փորձում է հայկական հետքը վերացնել։ Վարուող քաղաքականութիւնը դա է ապացուցում։ Սա արւում է պետական մակարդակով։ Ալիեւը 2020 թուականի պատերազմից յետոյ բռնագրաւուած Հադրութում եկեղեցու մօտ կանգնած հրահանգ էր տուել ոչնչացնել հայկական եկեղեցիների արձանագրութիւնները՝ նշելով, իբր թէ հայերը հայացուցած են այսպէս ասած աղուանական մշակութային ժառանգութիւնը, ինչը, բնականաբար, իրականութեան հետ որեւէ աղերս չունի։
Նման քաղաքականութեամբ ոչ միայն Հադրութում, այլ ողջ բռնագրաւուած Արցախում ոչնչացւում են պատմամշակութային ժառանգութիւնը կամ տարբեր շէնք-շինութիւններ, որոնք նաեւ պատմական արժէք են իրենցից ներկայացնում, այդպէս խեղաթիւրում են Արցախի բնակավայրերի ինքնութիւնն ու ինքնատիպութիւնը։ Սա եւս կարեւոր հանգամանք է, որին պէտք է ուշադրութիւն դարձնել։
Յստակօրէն նշենք, որ Ատրպէյճան կանգ չի առնելու՝ հաշուի առնելով այն հանգամանքը, որ միջազգային մասնագիտացուած կառոյցները միայն արարողակարգային բնոյթի յայտարարութիւններ են անում։ Թէեւ կան նաեւ հասցէական յայտարարութիւններ, որ Ատրպէյճան մշակութային ժառանգութիւն է ոչնչացնում, անյապաղ պէտք է դադարեցուի նման գործելաոճը, բայց քանի որ Ատրպէյճանն իր այդ գործելաոճի համար որեւէ պատասխանատուութեան չի ենթարկուել, նաեւ պատասխանատութեան չի ենթարկուել ռազմական յանցագործութիւնների համար, նման իրավիճակի ենք ականատես լինելու։
Իւրաքանչիւրս անելիք ունի այս հարցում՝ պարբերաբար խօսելու ու ահազանգելու յուշարձանների ոչնչացման բոլոր դէպքերի մասին։ Պէտք է նաեւ Արցախի մշակութային ժառանգութեան վերաբերեալ մեր ունեցած արժէքաւոր նիւթերը տարածել՝ բարձրացնելով իրազեկուածութիւնը նաեւ միջազգային մակարդակում։
Արդէն ասացի՝ Ատրպէյճանը կանգ չի առնելու իր այս քաղաքականութեամբ, փորձելու է բռնագրաւուած հայկական բնակավայրերում ամբողջութեամբ վերացնել հայկական հետքը. որոշներն աղուանականցւում կամ ուղղափառացւում են, իսկ այն, ինչը չի տեղաւորւում այդ տիրոյթում, ոչնչացնում են կամ ոչնչացման վտանգի առաջ են կանգնած։
Անգամ աղուանական ներկայացուած յուշարձանները, որոնք, ընդգծում եմ, որեւէ աղերս չունեն իրականութեան հետ, կեղծ քարոզչական թէզերից է, զերծ չեն մնում վանդալիզմի դէպքերից։
Այս ամէնի դէմն առնելու, որոշակիօրէն ազդելու համար յստակ ռազմավարութիւն է անհրաժեշտ եւ դրա կարեւոր քայլերից մէկը հենց ակադեմական գրականութիւնը պարբերաբար վեր հանելն ու հրապարակելն է։
Ատրպէյճանի նպատակը հայկական հետքի վերացումն է տարածաշրջանում։ Սա է հէնց ատրպէյճանական խաղաղութեան օրակարգը, փորձում են այսպէս ցոյց տալ, որ հայերը տարածաշրջանում որեւէ առնչութիւն չունեն, հայերը տարածաշրջանում քաղաքակրթական արժէք չեն ստեղծել, ինչն իրականութեանը չի համապատասխանում։ Փաստն այն է, որ Ատրպէյճանի՝ հայկական յուշարձանները վերացնելու քաղաքականութիւնը հակառակն է ապացուցում, որ հայերը հսկայական քաղաքակրթական արժէք են ստեղծել, որը ոչ միայն հայկական, այլ համաշխարահային քաղաքակարութեան մաս է կազմում։
Panorama.am- Շնորհակալութիւն վերլուծելու համար։