Արցախի ամբողջական բռնագրաւումէն ետք, Ատրպէյճան սկսած է ոչնչացնել Արցախի մշակութային հնագոյն յուշարձանները, ջանք չխնայելով վերացնելու Արցախի մէջ հայկական հետքը։
19 Սեպտեմբերէն ետք, Ատրպէյճան իր մշակութային վանդալիզմը կը շարունակէ բռնագրաւուած տարածքներուն՝ Մարտակերտի, Ասկերանի, Մարտունիի եւ այլ շրջաններուն մէջ։ Իսկ արդէն 9 Նոյեմբեր 2020-էն ետք «վերականգնումի» անուան տակ կը փորձէ հիմնովին փոխել Շուշիի Սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցին։
168.am-ի հետ զրոյցի ընթացքին Արցախի Հանրապետութեան Մեսրոպ Մաշտոց համալսարանի Կովկասագիտութեան կեդրոնի ղեկավար Յովիկ Աւանէսով ահազանգ հնչեցուցած է, շեշտելով որ Ատրպէյճանի վանդալիզմը կանխելու համար հասարակական աշխուժ աշխատանքին զուգահեռ՝ չկայ պետական մակարդակով հոգածութիւն եւ որեւէ քայլ։ Պէտք է իրականացուի պետական մակարդակով քաղաքականութիւն, ինչ որ Հայաստանի կողմէ չի կատարուիր։
«Արցախի մի մասի բռնագրաւումից անմիջապէս յետոյ մենք ականատես եղանք Ղազանչեցոց Սուրբ եկեղեցու ամբողջ տարածքում շինարարական աշխատանքների առկայութեանը։ Ատրպէյճանի պետական քարոզչամեքենան սկզբնական շրջանում ակտիւ աշխատանքներ էր տանում՝ ցոյց տալու, որ դա ոչ թէ հայկական, այլ ուղղափառ եկեղեցի է։ Մինչեւ հիմա էլ ատրպէյճանական որոշակի հարթակներ այդ ուղղութեամբ են քարոզներ անում։ Ուշադրութեամբ հետեւում ենք, թէ Ատրպէյճանն ինչի է վերածելու Ղազանչեցոց եկեղեցին, ունենք որոշակի տեղեկութիւններ, որ այն վերածուելու է մզկիթի, որոշակի փաստարկներ ունենալու դէպքում դրա մասին արդէն պաշտօնապէս բարձրաձայնելու ենք», նկատել տուած է Յովիկ Աւանէսով։
Անոր համաձայն, «monument watch» ակադեմական հարթակը բազմիցս Ղազանչեցոց եկեղեցւոյ անօրինական շինարարութեան առնչուող մասնագիտական յայտարարութիւններ հրապարակած է, այդ կարգին՝ Հայքի մշակոյթի պահպանման ինստիտուտը առանձնաբաէ ծաւալուն զեկոյց հրապարակած է երեք լեզուով։
Սակայն պետական մակարդակով Ատրպէյճանի վայրագութիւններուն ուղղուած որեւէ հակաքայլ չկայ՝ թէկուզ պաշտօնական յայտարարութիւններով։
«Արցախի յուշարձանների ոչնչացման մասին խօսել է միայն Մայր Աթոռում գործող «Արցախի հոգեւոր մշակութային ժառանգութեան պահպանման» կեդրոնը, սակայն պետական որեւէ մարմին որեւէ քայլ չի արել։ Այս ամէնը ոչ միայն թշնամու կողմից վանդալիզմի դրսեւորում է եկեղեցու նկատմամբ, այլեւ յստակօրէն երեւում է, որ «վերանորոգման» անուան տակ Ատրպէյճանը խեղաթիւրում է Ղազանչեցոց եկեղեցու ինքնութիւնն ու ամբողջականութիւնը։ Իրաւական տեսանկիւնից, նոյնիսկ պատմաճարտարապետական մէկ դետալի փոփոխութիւնը յուշարձանի ամբողջական տեսքի խաթարում է։ Այս ամէնին հայկական կողմից հակազդման քայլերը հիմնականում արւում են հասարակական եւ մասնագիտական նախաձեռնողական խմբերի կողմից։ Քանի դեռ պետական մակարդակով չի եղել հակազդեցութիւնը, դա Ատրպէյճանին հնարաւորութիւն է տալու շարունակելու իր վանդալիզմը հայկական յուշարձանների նկատմամբ», աւելցուցած է Յովիկ Աւանէսով։
Ան նաեւ տեղեկացուցած է, որ Արցախի բոլոր պատմամշակութային յուշարձանները ունին անձնագրեր, այսինքն՝ ունին լուսանկարներ, տեղեկատուութիւն, անոնց վերաբերեալ կան բազմաթիւ հետազօտութիւններ, հրապարակուած աշխատանքներ, գիրքեր, հետազօտութիւններ։
Հայկական ճարտարապետութիւնը ուսումնասիրող հիմնադրամը, որ ժամանակին կը ղեկավարէր լուսահոգի Սամուէլ Կարապետեան, կատարած է հսկայ աշխատանք, որ հրապարակուած ալ է։
«Բոլոր անհրաժեշտ փաստական հիմքերը կան մեր ձեռքի տակ, որոնք էլ օգտագործել ենք մեր արտահերթ զեկոյցում։ Մինչեւ 2020 թուականի պատերազմն արուել են բազմաթիւ տեսանիւթեր, որտեղ յստակ երեւում են հայկական արձանագրութիւնները։ Նաեւ ֆրանսացի ճանապարհորդները, որոնք եղել են Շուշիում, Արցախի այլ վայրերում ու տարածաշրջանում, եկեղեցու մասին որոշակի յիշատակումներ ունեն։ Կրկնում եմ՝ այստեղ խնդիրն այն է, որ հասարակական կազմակերպութիւններից զատ, պետական մակարդակով պէտք է աշխատանք իրականացուի։ Մենք հիմա դրան ականատես չենք լինում, քանի որ պետական մակարդակով զբաղուած են, այսպէս կոչուած, խաղաղութեան օրակարգով։ Բոլորդ էլ լսել էք ԱԺ նախագահ Ալէն Սիմոնեանին, որ իրենք Արցախի պատմաճարտարապետական յուշարձանների ոչնչացման վեաբերեալ հարցերին չեն անդրադառնում։ Նրա այս յայտարարութիւնը բացայայտ ցոյց է տալիս պետական մօտեցումը հայկական մշակոյթի նկատմամբ», եզրափակած է Յովիկ Աւանէսով։