Հայաստանի Գերագոյն Մարմինը, վերլուծելով պսակաձեւ ժահրի հակազդեցութիւնը ՀՀ կառավարութեան գործողութիւններուն կ’արձանագրէ.

«Հակառակ 2019թ. Դեկտեմբերին պսակաձեւ ժահրի մասին Չինաստանի պաշտօնական յայտարարութեանը, իսկ այնուհետեւ բազմաթիւ պետութիւնների եւ Առողջապահութեան համաշխարհային կազմակերպութեան կողմից վարակի վտանգաւորութեան մասին ահազանգերին` ՀՀ Կառավարութիւնն ի սկզբանէ անլուրջ մօտեցում ցուցաբերեց վարակի նկատմամբ:

Իրավիճակին արագ արձագանքելու, համապատասխան միջոցառումներ ձեռնարկելու եւ վարակի յետագայ տարածումը կանխելու փոխարէն, քաղաքական իշխանութիւնը, հաշուի չառնելով սահմանադրական փոփոխութիւնների հանրաքուէն յետաձգելու բազմաթիւ կոչերը, ակտիւօրէն շարունակեց քարոզարշաւը եւ կազմակերպեց բազմամարդ հաւաքներ` նոյնիսկ այն ժամանակ, երբ պաշտօնապէս յայտարարուել էր Հայաստանում կ’որոնաւիրուսի վարակի առաջին դէպքի մասին: Բացի այդ, արձանագրուած վարակի առաջին դէպքից յետոյ իշխանութիւնները հաղորդակցութեան սահմանափակումներ գործադրեցին միայն Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան նկատմամբ, մինչդեռ վարակման բարձր ցուցանիշ ունեցող մի շարք երկրների հետ շարունակւում էր օդային առօրեայ հաղորդակցութիւնը:

Որպէս հետեւանք` մարտի 12-ին գրանցուեց վարակի առաջին օջախը: Սակայն հանրահաւաքներն ու քարոզարշաւը դադարեցուեցին եւ կանխարգելման աշխատանքներ սկսուեցին միայն մարտի 13-ին կայացած հանրահաւաքներից մէկից յետոյ, երբ յայտնի դարձաւ, որ հանրահաւաքի մասնակիցներից մէկի մօտ յայտնաբերուել է կորոնաւիրուս: Քաղաքական իշխանութեան վարքագիծն իր բացասական հետեւանքներն ունեցաւ համավարակով պայմանաւորուած վտանգներն ու բարդութիւնները չէզոքացնելու յետագայ ամբողջ գործընթացի վրայ:

Հրատապ միջոցառումների ձեռնարկման հիմնաւորմամբ Կառավարութիւնը մարտի 16-ին յայտարարեց արտակարգ դրութիւն, ստեղծեց պարէտատուն: ՀՅ Դաշնակցութեան Հայաստանի Գերագոյն Մարմինը, անհատ քաղաքական գործիչներ, մասնագէտներ, հանրային տարբեր խմբեր հանդէս եկան իրավիճակի հակաճգնաժամային կառավարման վերաբերեալ կոչերով եւ ծրագրային առաջարկութիւններով (որոնցից շատերը շարունակում են արդիական մնալ նաեւ այսօր), սակայն իշխանութիւնները դրանք քննարկման առարկայ չդարձրեցին: Ներկայացուած առաջարկներից շատերը կառավարութիւնը եւ պարէտատունը գործադրեցին հատուածաբար` ամբողջականութիւնից կտրուած, յաճախ նաեւ ժամկէտների անտեսմամբ:

Առանց համավարակին դիմակայելու յստակ ռազմավարութեան` յայտարարուած արտակարգ դրութիւնը համապատասխան լրջութեամբ չընկալուեց ո՛չ հասարակութեան եւ ո՛չ էլ արտակարգ դրութեան սահմանափակումները գործադրող պետական մարմինների կողմից` կարճ ժամանակամիջոցում վերածուելով անարդիւնաւէտ գործողութիւնների:

Իշխանութեան գործունէութիւնը յաճախ անտրամաբանական էր, զուրկ խնդիրների իրական լուծումների փնտրտուքի ճիգից, թելադրուած յետագայում անգործութեան մէջ չմեղադրուելու մտայնութեամբ` ուղեկցուելով պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման մարմինների շփոթ առաջացնող, իսկ յաճախ նաեւ անօրինական գործողութիւններով:
օգտուելով ստեղծուած վիճակից` կառավարութեան նախաձեռնութեամբ Ազգային ժողովը վաւերացրեց խնդրահարոյց, խորհրդարանական երկրին անյարիր որոշումներ, որոնք միտուած էին քաղաքական խնդիրների լուծմանը եւ/կամ նախկինում թոյլ տրուած անօրինականութիւնները օրինականացնելու շահադրութեամբ: Համավարակին դիմակայելու միջոցառումների շրջանակում կատարուեցին փոփոխութիւններ ,հեռահաղորդակցութեան մասինէ ՀՀ օրէնքում, որը բացարձակապէս անարդիւնաւէտ էր յայտարարուած նպատակի առումով եւ ակնյայտօրէն խախտում էր մարդկանց անհատական տուեալների եւ անձնական կեանքի անձեռնմխելիութեան սահմանադրական նորմերը: Այս եւ այլ գործողութիւններով, քաղաքական իշխանութիւնը իրականացրեց քաղաքական խնդիրների լուծման փորձեր` ձեւականօրէն օգտագործելով իրաւական տարբեր գործիքներ, որոնք պիտանի չեն համավարակի բացասական ազդեցութիւնների հակազդման տեսանկիւնից:
Մի կողմից արտակարգ դրութեան յստակ ռազմավարութեան բացակայութիւնը, միւս կողմից հնչեցուած հակաճգնաժամային կառավարման առաջարկութիւնների անտեսումն ու ինքնահաւան անփորձութեամբ համավարակի դէմ պայքարի քաղաքական իշխանութեան վարքագիծը իմաստազրկեցին նաեւ արտակարգ դրութեան իրաւական ռեժիմի էութիւնը: Փաստօրէն, այն գործողութիւնները, որոնք քիչ թէ շատ պարունակում էին հանրային առողջութեան պահպանման տարրեր (այդ թւում` սանիտարահամաճարակային կանոնները եւ դրանով պայմանաւորուած բնակչութեան տեղաշարժի ու կուտակումների առանձին սահմանափակումները), կարող էին իրականացուել նաեւ առանց արտակարգ դրութիւն յայտարարելու, որի համար անհրաժեշտ էր բարելաւել արտակարգ իրավիճակներում բնակչութեան պաշտպանութեան օրէնսդրութիւնը եւ ձեռնարկել սահմանադրութեամբ ընձեռուած հնարաւորութիւնները: Մինչդեռ արտակարգ դրութեան իրաւական ռեժիմի` որպէս ծայրայեղ միջոցի գործադրումը ենթադրում է միջոցառումների այնպիսի կոշտ համալիր, որի գործողութիւնը պայմանաւորուած է բացառապէս սահմանադրական կարգին սպառնացող անմիջական վտանգը հնարաւորինս արագ չէզոքացնելու հրամայականով: Այլ խօսքով` երկրում արդէն իսկ 60 օր տեւած եւ եւս 30 օրով երկարացուած արտակարգ դրութիւնը ոչ միայն չի ծառայել (չի ծառայում) իր նպատակին, այլեւ դրանով նախատեսուած եւ պարբերաբար վերանայուող միջոցառումներն անլրջացնում են այս յատուկ ինստիտուտը, խախտում քաղաքացիների եւ իրաւաբանական անձանց մի շարք իրաւունքներ` առանց էականօրէն նպաստելու կ’որոնաւիրուսի համավարակի բացասական դրսեւորումները չէզոքացնելու գործին (պատահական չէ, որ միլիոն բնակչի հաշուով, Հայաստանը տարածաշրջանում գտնւում է համավարակի դիմագրաւման առումով վատագոյն արդիւնքներ ունեցող երկրների շարքում):

Կառավարութիւնը անկարող գտնուեց տնտեսական անկումը մեղմացնող եւ սոցիալական խնդիրները լուծող հաւասարակշիռ քաղաքականութիւն վարելու հարցում նոյնպէս: Արդիւնքում` ցաւալիօրէն սպասւում է երկրի տնտեսութեան խորը անկում եւ սոցիալական վիճակի վատթարացում:

Տնտեսութեանը հասցուած վնասները մեղմելու համար ձեռնարկուած միջոցառումները արդիւնաւէտ չէին (չեն), յաճախ` սխալ: Սոցիալական աջակցութեան ծրագրերը, չնայած ներկայացուող շահառուների ականջահաճոյ թուերին, չներառեցին իրական կարիքաւորների ողջ շրջանակը: Հակաճգնաժամային սոցիալ-տնտեսական անարդիւնաւէտ քաղաքականութեան դէպքերից են`

ա) Յայտարարուած կարանտինի (մեուսացման) պայմաններում տնտեսութեան (բացառութեամբ գիւղատնտեսութեան) ակտիւութեան խթանման անտրամաբանական ծրագրերը, իսկ գիւղատնտեսութեան պարագայում` գիւղատնտեսական գործունէութեամբ զբաղուողներին ոչ ուղղակի (բանկերի միջոցով) աջակցութեան անպիտան գործիքները: Անորոշութիւն է տիրում երկրի պարէնային անվտանգութեան եւ ռազմավարական նշանակութեան պետական պահուստի համալրման հարցում:

բ) Բիզնեսին (առեւտուրին) աջակցելու փոխարէն բանկերին (դրամատուն) ֆինանսաւորելը: Փաստօրէն, կառավարութիւնը խուսափեց վերցնել տնտեսական ծրագրի իրականացման պատասխանատուութիւնը (ռիսկերը), որի պատճառով բիզնեսի աջակցութեան ծրագրերը հիմնականում սահմանափակուեցին վարկերի տոկոսադրոյքների սուբսիդաւորմամբ:

գ) Առանց բիւջետային ծախսերի վերանայման եւ գրաւոր պատշաճ հիմնաւորման` շուրջ 300 մլն ԱՄՆ դոլարով պետական պարտքի աւելացման կառավարութեան որոշումը:

դ) Կառավարութեան եւ Կեդրոնական բանկի հարկապիւտճէտային եւ դրամավարկային ոչ ներդաշնակ, յաճախ նաեւ հակասական քաղաքականութիւնները, որոնց արդիւնքում քաղաքացիներն ու տնտեսավարող սուբյեկտները չեն կարողանում ժամանակին կատարել իրենց վարկային պարտաւորութիւնները: Առհասարակ Կառավարութիւնը ճիշդ եւ ժամանակին ազդակներ չի փոխանցում հանրութեանը եւ գործարար համայնքին, որոնք սոցիալ-տնտեսական վիճակի մասին օբյեկտիւ տեղեկատուութեան կարիք ունեն: Այս դժուար օրերին վարչապետի պոպուլիստական յայտարարութիւններն աւելի շատ ուղղուած էին իր եւ քաղաքական իշխանութեան վարկանիշի անկումը կասեցնելուն, քան սկսուած եւ ահանգնացող սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամին:

է) Հակաճգնաժամային փաթեթների կիսատութիւնն ու ցածր հասցէականութիւնը, որոնց հետեւանքով, ըստ էութեան, փոշիացուեց շուրջ 120 մլն ԱՄՆ դոլար: Բացի այդ` առ այսօր յայտնի չէ, թէ կառավարութիւնն ի՞նչ ուղղութիւններով է օգտագործելու միջազգային կազմակերպութիւններից եւ պետութիւններից ստացած (խոստացուած) շուրջ 150 մլն ԱՄՆ դոլար օգնութիւնը:

զ) Հանրային միջոցների հախուռն եւ չհիմնաւորուած ծախսումները եւ խնայողութեան ռեժիմի հայեցակարգի բացակայութիւնը:

Հանրագումարում. Մի կողմից առկայ է ֆինանսական միջոցների փոշիացում, միւս կողմից շատ կարիքաւորներ պետութեան կողմից չստացան անհրաժեշտ եւ կենսական օժանդակութիւնը:

Ստեղծուած անհամարժէք վիճակից քաղաքացիները ելքը գտան` զանգուածաբար խախտելով արտակարգ դրութեամբ թելադրուած սահմանափակումները: Վարուող քաղաքականութեան նկատմամբ քաղաքացիների արդարացի դժգոհութիւններից խուսափելու նպատակով իշխանութիւնը հանեց արտակարգ դրութեամբ պայմանաւորուած գրեթէ բոլոր սահմանափակումները` համավարակի կանխման հիմնական պատասխանատու յայտարարելով անհատ քաղաքացուն: Փաստօրէն, մայիսի 4-ից արտակարգ դրութեան ռեժիմի թուլացման մասին որոշումը, ըստ էութեան, իշխանութիւնների կողմից համավարակի տարածումը կառավարելու անկարողութեան խոստովանութիւն է, ինչը, առանց արտակարգ իրավիճակներում բնակչութեան պաշտպանութեան մասին օրէնսդրական փոփոխութիւնների, չափազանց վտանգաւոր որոշում է եւ յանգեցնելու է ծանրագոյն հետեւանքների:
կառավարութեան անկարողութիւնը դրսեւորուեց նաեւ դժուար պահերին հայութեանը յատուկ բարեգործական ու բարեսիրական տարբեր նախաձեռնութիւններով հանդէս գալու աշխատաքները համակարգելու հարցերում: Այդպիսի աջակցութիւնը ցուցաբերուեց ինչպէս երկրի ներսում, այնպէս էլ աշխարհասփիւռ հայութեան կողմից: Աւելին, չնայած քաղաքական իշխանութեան կողմից հայկական սփիւռքում էական դերակատարութիւն ունեցող կազմակերպութիւնների եւ անհատների վերաբերեալ անհամարժէք գնահատականներին, աշխարհասփիւռ հայութեան տարբեր գաղթօջախներից ինքնակամ նախաձեռնուեցին երկրի ներսում համավարակի դիմագրաւման խնդիրների լուծմանն ուղղուած օժանդակութիւններ, այդ թւում` ՀՅԴ Բիւրոյի կոչով Դաշնակցութեան տարբեր Կենտրոնական կոմիտէներ եւ ենթակայ կազմակերպութիւններ կազմակերպեցին եւ Հայաստան ուղարկեցին բժշկական ու անհատական պաշտպանութեան պարագաներ, սոցիալական խոցելի խմբերին ցուցաբերուեց պարէնամթերքով աջակցութիւն, կատարուեցին դրամական փոխանցումներ կ’որոնաւիրուսի ազդեցութեան դէմ պայքարի նպատակով բացուած գանձապետական հաշուին եւ այլն:
ամփոփելով եզրակացնում ենք, որ

Համավարակի տարածման ամբողջ ընթացքում իշխանութիւնը եղել է քաղաքականապէս անպատասխանատու, մասնագիտական առումով անկարող:
ցուցաբերելով հակաճգնաժամային կառավարման բացարձակ անկարողութիւն` կառավարութիւնը շարունակում է նեղ քաղաքական նպատակներ հետապնդող իր վարքագիծը` անտեսելով երկրի ներքին եւ արտագին ահագնացող մարտահրաւէրները:

Անտրամաբանական եւ անընդունելի է արտակարգ դրութեան իրաւական ռեժիմի` հերթական անգամ երկարացումը, երբ համավարակի դէմ պայքարում իրականացուած գործողութիւնները եւ արձանագրուած արդիւնքները համահունչ չեն արտակարգ դրութիւն յայտարարելու նպատակադրումներին:

Աւելին` ձեռնարկուող գործողութիւնները, որոնք ներկայ փուլում, ըստ էութեան, համավարակի դէմ պայքարի միջոցառումներ են, կարող են իրականացուել առանց երկրում արտակարգ դրութիւն յայտարարելու` արտակարգ իրավիճակների օրէնսդրութիւնը բարեփոխելու եւ օրինականութեան սկզբունքով գործադրելու միջոցով: Արտակարգ դրութեան իրաւական ռեժիմը գործող կառավարութիւնն առաւելապէս օգտագործում է քաղաքական նպատակներով: Հետեւաբար, այս ձախողուած քաղաքականութեան ողջ պատասխանատուութիւնը կրում է օրուայ քաղաքական իշխանութիւնը:

Քաղաքական իշխանութիւնը պետութեան համար այս ծանրագոյն ժամանակաշրջանում պարտաւոր էր (է) առաջնորդուել երկրում ներդաշնակ եւ հանդուրժողական մթնոլորտի ձեւաւորման, համահայկական ողջ ներուժի համախմբման եւ երկարաժամկէտ հակաճգնաժամային միջոցառումներ մշակելու եւ գործադրելու անվերապահ վճռականութեամբ:

ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմին

18.05.2020 թ.

Երեւան